भिड महामारीका वेला विश्वका लाखौँ मानिसले अफिसको काम घरबाट गर्न थाले । यसलाई ‘वर्क फ्रम होम’ भनियो । त्यतिवेला यो सामान्य विषय थियो । तर, अहिले स्थिति पूर्ववत् अवस्थामा आइसकेको छ । कोभिडको तीन वर्षपछि आएर गुगल, मेटा र अमेरिकाको ठूलो बैंक जेपी मोर्गन चेज एन्ड कम्पनीजस्ता कैयौँ कम्पनीले ‘वर्क फ्रम होम’ मोडेलबारे पुनः विचार गर्न थालेका छन् । यी कम्पनीले आफ्ना कर्मचारीलाई पूरै हप्ता या हप्तामा केही दिन अफिस आएर काम गर्न भनेका छन् । 

कोरोनामा बदलिएको धारणा :  आयटम युनिभर्सिटीमा फाइनान्सका सहायक प्राध्यापक होजे मारिया बरेरोले वर्क फ्रम होम रिसर्च प्रोजेक्ट सुरु गरेका थिए । यसमा रिमोट वर्किङ या वर्क फ्रम होमबारे जानकारी एकत्रित गरिँदै छ । बरेरोका अनुसार कोभिडमा लकडाउन हुँदा मानिसहरू घरबाटै काम गर्न बाध्य भए । त्यो अवस्थामा बरेरोले अफिसका कैयौँ काम घरमै बसेर गर्न सकिन्छ भन्ने देखाए । 

कोभिडअगाडि घरबाट काम गर्दा म्यानेजर या साहुको नजरबाट टाढा भइन्छ, इमानदारीपूर्वक काम भएको छैन भन्ने धारणा थियो । तर, महामारीले वर्क फ्रम होम गरेसँगै यो धारणामा पनि परिवर्तन आएको छ । ‘वर्क फ्रम होम’बारे शोध गर्दा अमेरिकामा ३४ देशका हजारौँजनालाई सोधिएको थियो । शोधको नतिजामा अमेरिका र बेलायतजस्ता अंग्रेजी भाषा बोल्ने देशमा युरोपका अन्य विकसित देशको तुलनामा वर्क फ्रम होमको स्तर अधिक रहेको पाइयो । यो स्तर एसिया र ल्याटिन अमेरिका देशमा भने कम छ । यसको कारण भनेको एसियाली देशले कोभिडलाई राम्रैसँग नियन्त्रण गरे । जसले गर्दा त्यहाँ लामो समय लकडाउन भएन र मानिसलाई घरबाट काम गर्ने बानी पनि कम लाग्यो । 

अमेरिकामा ६० प्रतिशत मानिसले आफ्नो काम घरबाट गर्न सक्दैनन् । किनकि, पसल या कलकारखानामा काम गर्नेका लागि यो सम्भव पनि देखिँदैन । तर, कोही मानिस अफिसमा गएर काम गर्छ भने उसले घरबाट पनि काम गर्न सक्छ । यसलाई कामको ‘हाइब्रिड’ मोडेल भनिन्छ । प्राध्यापक बरेरो भन्छन्, ‘अब हाइब्रिड वर्क मोडेल नै काम गर्ने प्रमुख तरिका हो । करिब ३० प्रतिशत मानिस यही मोडेलमा काम गर्छन् ।’

बरेरोका अनुसार कुल कर्मचारीको सानो अंश मात्रैले रिमोट वर्क अर्थात् घरबाट काम गर्छन् । विशेषगरी प्रविधिजन्य काम घरबाट हुन्छ । बरेरोको सर्वेक्षणमा भाग लिएका अधिकांश मानिस घरबाटै काम गर्न चाहन्छन् । यसका कैयौँ कारण छन् । एउटा त घरबाट काम गर्दा अफिस जानेआउने समय र खर्च बच्छ । दोस्रो, घरबाट काम गर्दा आरामपूर्वक पनि काम गर्न पाइन्छ । तर, यसबारे कम्पनी अनुकूल छैनन् । कम्पनीहरूलाई लाग्छ, कर्मचारीले घरबाट प्रभावकारी ढंगले काम गर्दैनन् । तर, बिस्तारै यो दिशा परिवर्तन भएको छ ।

कोभिड महामारीले कामकाजको तरिकालाई नयाँ बाटो देखाएको भन्न सकिन्छ । यही कारणले अहिले घरबाट काम गर्नु सामान्य विषय बनेको छ । यद्यपि, विश्वका हरेक ठाउँमा यो लागू भने छैन । 
 

कोभिड महामारीले कामकाजको तरिकालाई नयाँ बाटो देखाएको भन्न सकिन्छ । यही कारणले अहिले घरबाट काम गर्नु सामान्य विषय बनेको छ । यद्यपि, विश्वका हरेक ठाउँमा यो लागू भने छैन । ‘वर्क फ्रम होम’मा जोखिम ः केही कम्पनीले बजारमा उपस्थिति जनाइरहन कर्मचारीलाई घरबाटै काम गर्न सल्लाह दिएका छन् । तर, अफिसभन्दा बाहिर (रिमोट वर्किङ) बसेर काम गर्नेलाई विभिन्न नियम र निर्देशन पनि छन् र यी नियमको पालना गर्नु जरुरी पनि छ । यता, अनलाइन काम गर्नेहरूलाई निर्धारित समयपछि कम्प्युटर बन्द गर्ने अधिकार पनि छ । 

वर्क फ्रम होमको एउटा जोखिमचाहिँ कहिलेकाहीँ तोकिएको समयभन्दा पनि बढी काम गर्नुपर्छ । तर, अब उनीहरूसँग डिसकनेक्ट गर्ने अधिकार छ । यसलाई फ्रान्स, इटाली, फिलिपिन्स र क्यानडाजस्ता देशमा प्रयोगमा ल्याइँदै छ । यसको अर्थ, कामको समय समाप्त भएपछि कर्मचारीले चाहेको खण्डमा अनलाइन कनेक्सन बन्द गर्न सक्छ । कम्पनीको फोन नउठाउन पनि पाउँछ । साथै, तोकिएको समयभन्दा पछाडि काम गर्दिनँ भन्नसमेत पाउँछ । यसमा कम्पनीले ऊविरुद्ध कुनै अनुशासनात्मक कारबाही गर्न सक्दैन । तर, एउटा पेचिलो विषय, केही कम्पनी घरबाट काम गर्ने कर्मचारीको तलब घटाउनेबारे पनि सोच्छन् । यस्तैमा अमेरिकाको वित्तीय क्षेत्रमा केही कम्पनीले घरबाट काम गर्ने कर्मचारीको तलब घटाएको बताउँछन्, श्रम कानुन विशेषज्ञ रामेल गिल । 

चुनौती :  कोभिडपछि धेरैले घरबाट काम गर्न थालेका छन् । आफ्ना सहकर्मी, सहयोगीसँग भिडियो कन्फ्रेन्स कलमार्फत बैठक बसेका छन् । त्रिनिटी बिजनेस स्कुल डुब्लिनका प्रोफेसर भ्लाद रिभकिनका अनुसार घरबाटै काम गर्दा यसको असर कर्मचारीको मानसिक स्वास्थ्यमा पर्छ । कर्मचारीको मानसिक स्वास्थ्य नै बिग्रिएपछि कामप्रति लगाव रहन्न । अवसाद हुन्छ र बिरामी हुन्छन् अनि छुट्टी बस्छन् । यस्तो अवस्थामा कम्पनीले उनीहरूको सट्टा अर्कैलाई काममा राख्नुपर्छ, जुन महँगो साबित हुन सक्छ । 

यसैगरी, वर्क फ्रम होमको अर्को समस्या भनेको कर्मचारीको व्यावसायिक जीवन र निजी जीवन धुमिल बन्छ । अफिसमा काम गर्दा निश्चित समयमा काम सकिन्छ र मानिस घर फर्किन्छन् । तर, यही काम घरबाट गर्दा त्यो सम्भव नहुन पनि सक्छ ।
 बिबिसी