दृष्टिकोण प्रिन्ट संस्करण

आजको आवश्यकता : बृहत् राष्ट्रिय एकता

अहिलेको मुख्य समस्या राजनीतिक अस्थिरता नै हो भन्नेमा सबै सहमत भए पनि यसको विकल्पमा बहस गर्न कोही चाहँदैनन्

आज देशभक्तहरूको दिमागमा एउटै छट्पटी उत्पन्न भएको छ, त्यो हो : देशलाई कहिलेसम्म अन्धकारमा राख्ने ? आजको परिस्थितिलाई गम्भीरतापूर्वक नियाल्ने हो भने देश, झन् पछि झन् अन्धकार र पश्चगमनतिर फसिरहेको छ । हामी नारा अगाडि जाने लगाउँछौँ, तर यात्रा पछाडि फर्काउँछौँ । आजको विश्वमानचित्रमा हामी दिनदिनै ओरालो मात्र लागेका छौँ । यस्तो लाग्छ, यही मनोविज्ञान हाबी भइरहेमा हामी उकालो चढ्ने हिम्मत पनि गर्न सक्दैनौँ । देशभित्र बस्ने आमनागरिकको छटपटी र रोदन के हामीले सुन्न सकेका छौँ त ?

आजको युग पुँजीवादी युग हो र यस युगमा जन्मिन र बाँच्न पनि पैसा चाहिन्छ, एकजना विद्वान्ले भनेका छन्– पैसा भएन भने हाम्रा पाँचवटै ज्ञानेन्द्रिय काम नलाग्ने वा निष्क्रिय हुन्छन् । मान्छे आज पैसा कमाउने होडबाजीमा लागेको छ । आजको युग विश्वव्यापीकरणको युग भएको हुनाले अवसर र प्रतिस्पर्धाको खोजी विश्वव्यापी बनेको छ । आज मान्छेमा कतिवेला विदेश जाऊँ भन्ने हुटहुटी छ ।

नेपालमा बस्यो भने मान्छे कामै नपाएर डिप्रेसनको सिकार बनेर मर्ने सम्भावना बढी छ । यो भयावह र तरल अवस्थाबारे राजनीतिक दलहरू बेखबर र मौन छन् । देशको चिन्ता नै नगर्ने राजनीतिजस्तो दुर्भाग्य अरू केही नहुँदो रहेछ । हाम्रो राज्य प्रणालीमा कुनै गम्भीरता र जवाफदेहिता नै छैन । हामीले पञ्चायतलाई गाली गर्‍यौँ र बहुदल ल्यायौँ । राजतन्त्रलाई सत्तोसराप गर्‍यौँ र गणतन्त्र ल्यायौँ । फेरि आज के हुँदै छ ? आजसम्मको उतारचढावले भन्छ– कुनै पनि व्यवस्था खराब वा असल दुवै हुँदैन । हामीले गृहयुद्ध अनि विभाजनका नारा लगाएर देशको हित हुँदैन । वास्तवमा हामीले देशको भविष्यबारे चिन्ता गर्नैपर्छ । सबैभन्दा पहिले सबै मिलेर देशलाई जोगाउने साझा सूत्र पत्ता लगाऔँ न । देशलाई अगाडि बढाउने तीनवटा न्यूनतम सूत्र वा कार्यक्रम छन्, ती हुन्– १. राजनीतिक स्थिरता, २. आत्मनिर्भर अर्थतन्त्र र ३. बृहत् राष्ट्रिय एकता । 

१. राजनीतिक स्थिरता :  वास्तवमा भन्ने हो भने बहुदल आएपछि सधैँ हामीले संसदीय व्यवस्थालाई अंगिकार गर्‍यौँ । संसदीय व्यवस्थाको कुरुपता भनेकै राजनीतिक अस्थिरता हो । कति सरकार, प्रधानमन्त्री र मन्त्री बदल्ने खेलमा हामी अल्झिरहने ? केही नयाँ काम गर्न लाग्यौँ कि सरकार नै ढलिहाल्ने हाम्रो नियति बन्यो । वैदेशिक हस्तक्षेप पनि हाम्रो मुख्य समस्या हो । राजनीतिक अस्थिरताका कारण वैदेशिक हस्तक्षेप बढ्छ । कुनै पनि सरकारले लोकप्रिय काम गर्न लाग्यो कि ढल्यो । त्यसकारण हामीलाई राजनीतिक स्थिरता पहिलो नम्बरमा चाहिएको छ । नेपालमा केही गर्नका लागि हामीलाई चाहिन्छ : आवधिक शक्तिशाली सरकार । 

एकपटक निर्वाचित भएपछि पाँच वर्षका लागि उसले विनादबाब काम गर्न सकोस् । नियन्त्रण र सन्तुलन वा चेक एन्ड ब्यालेन्सको सिद्धान्तअनुसार पनि संसदीय सर्वोच्चता गलत र हानिकारक हुन्छ । संसदीय व्यवस्थामा त कार्यपालिका र न्यायपालिकामा पूर्ण रूपले संसद्को नियन्त्रण हुन्छ । आजको मुख्य समस्या राजनीतिक अस्थिरता नै हो भन्ने तथ्यमा सबै सहमत छन्, तर विकल्पमा बहस गर्न कोही चाहँदैनन् । 

आजसम्मको हाम्रो राजनीति एकले अर्कालाई सत्तोसराप गरेर बितेको छ । सत्तामा जाने र नजाने, चुनावमा भाग लिने र नलिने वा यो व्यवस्थालाई मान्ने र नमान्नेबीच अनौठो दरार उत्पन्न भएको छ । यस्तो विभाजनले सम्भव होला त समृद्धि ?
 

२. आत्मनिर्भर अर्थतन्त्र :  हाम्रो आजको अर्थप्रणाली भनेको परनिर्भर अर्थप्रणाली हो । आजको अर्थव्यवस्थालाई दलाल पुँजीवाद भन्ने भाष्य लोकप्रिय बनेको छ । त्यसकारण आजको परनिर्भर दलाल अर्थप्रणालीका ठाउँमा हामीलाई आत्मनिर्भर तथा समाजवादी अर्थप्रणाली चाहिएको छ । आयातलाई प्रतिस्थापन गर्ने तथा निर्यातलाई प्रवद्र्धन गर्ने अर्थतन्त्रको आवश्यकता छ । आत्मनिर्भर बन्ने बाटो हो– उत्पादन । 

हाम्रो देश कृषिप्रधान देश भएको हुनाले कृषि उत्पादन नै हाम्रो मुख्य मेरुदण्ड हो । हामीले हाम्रो परम्परागत कृषि प्रणालीलाई बदल्नुपर्नेछ । निर्वाहमुखी कृषिलाई थाती राख्दै नाफामूलक कृषिको खोजी गर्नुपर्छ । आजको विश्वमा अग्र्यानिक खेतीको माग बढ्दै छ र त्यसका लागि हाम्रो भूगोल उत्कृष्ट छ । हामीले नेपाललाई अग्र्यानिक खेती र जडीबुटीको हब बनाउन सक्छौँ ।

कृषि पर्यटनको विशाल सम्भावना पनि हामीसँगै छ । उद्योगहरू पनि हामीले हाम्रा उत्पादनलाई प्रवद्र्धन गर्ने ढंगबाट खोल्नुपर्छ । पानी, बिजुली, कृषि, पर्यटन, जडीबुटीलाई सही ढंगले विकास गर्ने दीर्घकालीन योजना हामीलाई चाहिन्छ । हाम्रो बल भनेकै हामीसँग जमिन छ र विश्वका लगभग सबै हावापानी भएको दुर्लभ वातावरण हामीसँग छ । त्यसकारण हामीले व्यापारिक वा मुनाफामा आधारित कृषिलाई ध्यान दिन सक्नुपर्छ । उत्पादन र वितरणमा राज्यको भूमिका प्रभावकारी हुन आवश्यक छ । कृषिलाई विकास गर्ने गरी थुप्रै संघसंस्था र व्यक्तिले पहल गरेको पनि देखिन्छ ।

त्यसकारण हाम्रा युवालाई पहिले काम चाहिएको छ । दोस्रो, आम्दानी, मुनाफा वा कमाइ चाहिएको छ र तेस्रो, आत्मसम्मान चाहिएको छ । आजको दुरवस्था हो– राज्यले युवालाई काम दिन नसकेर विदेश पठाइरहेको छ । सरकार भने रेमिट्यान्सबाट चल्न पाएकामा मखलेल बनेको छ । हाम्रो देशका लागि आम्दानीको अर्को अवसर पर्यटन हो । धार्मिक र प्राकृतिक पर्यटन हाम्रा लागि स्वर्णिम र दुर्लभ अवसर हो । प्राकृतिक सौन्दर्यका हिसाबले हाम्रो देश विश्वकै अद्वितीय छ । धार्मिक पर्यटनको सम्भावना पनि प्रचुर छ । हिन्दू र बौद्ध धर्मावलम्बीलाई आकर्षित गर्ने गरी धार्मिक पर्यटनको विकास गर्नु दीर्घकालीन आम्दानीको स्रोत बन्न सक्छ ।

३. बृहत् राष्ट्रिय एकता :  हाम्रो देशको आफ्नै विशिष्टता छ । भौगोलिक वा क्षेत्रफलका हिसाबले हाम्रो देश सानो छ । हाम्रो छिमेकी देश विशाल छन् । दुई ठूला देशका बीचमा हामीले आफ्नो प्रभावकारी र गौरवशाली अस्तित्व खोज्नुपर्छ । 
कुनै पनि देश शक्तिशाली बन्न तीनवटा हतियार हुन्छन्– १. अर्थतन्त्र, २. सैन्य बल र ३. विज्ञान र प्रविधि । यी तीनवटै हतियारलाई राजनीतिले निर्देशित गरेको हुन्छ ।

जुन देशमा बृहत् एकता हुन्छ, त्यो देशले समृद्धिको दिशामा फड्को मार्छ । निषेध र प्रतिशोधबाट देश वा समाजको बर्बादी मात्र हुन्छ । हाम्रो इतिहास भनेको बाइसे–चौबीसे राज्यहरूको एकीकरणबाट बनेको हो । हामीलाई थाहा छ, देशमा ठुल्ठूला समस्या छन्– भ्रष्टाचार, राजनीतिक अस्थिरता, बेरोजगारी, युवाको विदेश पलायन, सुशासन अनि परनिर्भर तथा दलाल पुँजीवादी अर्थतन्त्र । 

आजसम्मको हाम्रो राजनीति एकले अर्कालाई सत्तोसराप गरेर बितेको छ । सत्तामा जाने र नजाने, चुनावमा भाग लिने र नलिने वा यो व्यवस्थालाई मान्ने र नमान्नेबीचमा अनौठो दरार उत्पन्न भएको छ । आज देशमा अनौठो मनोविज्ञानको विकास हुँदै छ । पुराना दल र नेताहरूमा यथास्थितिमा बसिरहने चाहना छ भने नयाँ पुस्तामा व्यापक फेरबदल गर्ने चाहना छ । आज युवामा पुरानो पुस्ताप्रति निकै आक्रोश, घृणा र विद्रोह उत्पन्न हुँदै छ । नयाँ केही गर्न तयार नहुने पुरानो पुस्ता र ठुल्ठूला सुधार, परिवर्तन र पारदर्शिता चाहने नयाँ पुस्ताबीचको टकराव बढ्न सक्छ । गत चुनावमा स्वतन्त्रहरूको प्रभाव र आकर्षण पनि हामीले देख्यौँ । वास्तवमा यी दुई प्रवृत्तिबीचको लडाइँ तीव्र र व्यापक बन्दै छ । 

भ्रष्टाचारको विषय पनि त्यस्तै पेचिलो छ । देखाउनकै लागि भए पनि केही भ्रष्टाचारका फाइल खोल्नैपर्ने बाध्यता छ । नातावाद, कृपावाद वा फरियावादको विषयले पुराना नेता बदनाम र आलोचित छन्, तर सुधार वा रूपान्तरणको कुनै गुञ्जायस पनि देखिँदैन । यस्तो अविश्वसनीय वातावरणमा हामीले भन्नै पर्नेछ– बृहत् राष्ट्रिय एकता नै आजको आवश्यकता हो । देश बनाउन र बचाउनका लागि हामी सबै मिलेर जानुपर्नेमा शंका छैन ।

कुनै पनि व्यवस्थाको प्रत्येक १०–१० वर्षमा समीक्षा गर्नुपर्दाे रहेछ । हामीले नेपालबाट एउटा नयाँ राजनीतिक सभ्यताको विकास गरौँ न, ताकि प्रत्येक १० वर्षमा हामीले हाम्रो राज्य प्रणालीको समीक्षा र सुधार गर्ने पद्धतिको विकास गरौँ । हाम्रो शासकीय स्वरूप, संसदीय प्रणाली, न्याय प्रणाली, संघीयता आदिबारे गुणस्तरीय छानबिन र समीक्षा गरौँ । हाम्रो देश वा प्रणालीको विडम्बना के बन्यो भने हामीले देशलाई कंगाल बनायौँ र आफू धनी बन्यौँ । यो एउटा गलत दृष्टिकोणको जग बसाल्यौँ । नेता, कर्मचारी र व्यापारीमा यही सिद्धान्तले घर गर्‍यो । 

देश ऋणमा छ, जनता ऋणमा छन् तर हामी सीमित पहुँचवाला मान्छे धनी बन्यौँ । हाम्रा धनाढ्यहरूले आफ्नो कमाइको निश्चित प्रतिशत सामाजिक कार्यमा लगाउनसम्म सकेनन् । आफूले सोचेभन्दा बढी आम्दानी गरेकाले राज्यलाई बढी नै कर तिर्छु भन्ने पनि निस्किएनन् । राज्य वा सरकारको भूमिका पनि त्यस्तै दयनीय बन्यो । आमनागरिकले सरकार छ भनेर कहिल्यै थाहा पाउँदैन । राज्यविहीनताको यस्तो अवस्थालाई हामीले बदल्नैपर्छ ।