- वि.सं २o८१ बैशाख १८ मंगलबार
आधुनिक प्रविधि र सामाजिक सञ्जालमा सर्वसाधारणको आकर्षण बढ्दै साइबर अपराधसम्बन्धी उजुरी बढेको बढै छन् । औसतमा दैनिक ६५ उजुरी प्रहरीमा पुग्ने गरेका छन् । तर, न्यून स्रोतसाधन, जनशक्ति र पहुँच नहुँदा धेरै निवेदनमा अनुसन्धान गर्न कठिन भइरहेको छ ।
प्रहरी प्रधान कार्यालयका अनुसार साइबर अपराधको संख्या दिनप्रतिदन बढिरहेको छ । औसतमा प्रहरीकहाँ दैनिक ६५ उजुरी पुग्ने गरेका छन् । हजारौँ सर्वसाधारण यससम्बन्धी अपराधबाट पीडित बनेको प्रहरीको तथ्यांकले देखाएको छ ।
गत साउनदेखि २३ माघसम्म साइबर अपराधसम्बन्धी १३ हजार तीन सय ३० वटा निवेदन प्रहरीमा दर्ता भएको प्रहरी प्रवक्ता डिआइजी भीमप्रसाद ढकाल बताउँछन् तीमध्ये करिब ८५ प्रतिशत सामाजिक सञ्जालसम्बन्धी छन् ।
सामाजिक सञ्जालसम्बन्धी ११ हजार चार सय २५ र सूचना प्रविधिसँग सम्बन्धित वित्तीय अपराध एक हजार नौ सय पाँच निवेदन प्रहरीमा दर्ता भएका छन् । जसमध्ये साइबर अपराधमा ५१ जनाको मात्र मुद्दा अदालतमा पुगेको छ ।
सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग गरी साइबर अपराध भएको छ : डिआइजी भीमप्रसाद ढकाल, प्रहरी प्रवक्ता
प्रविधिको विकाससँगै प्रयोगकर्ता बढिरहेका छन् । अपराधीहरूले विभिन्न सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग गरी साइबरजन्य अपराध गर्ने गरेका छन् । यस्ता अपराध हुन नदिन नेपाल प्रहरीले सचेतना फैलाउने, अपराधीलाई कानुनी दायरामा ल्याउने र साइबर ब्युरोलाई अझ प्रभावकारी बनाउँदै अनुसन्धान र कारबाहीलाई तीव्रता दिने अभियान चलाएको छ । यसबाट जोगिन सबै सचेत हुन आवश्यक छ ।
प्रहरीका अनुसार सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग बढेको छ । विभिन्न किसिमका नग्न तस्बिरमा व्यक्तिको मुहार जोडी सामाजिक सञ्जालहरूमा राख्ने, अश्लील फोटो तथा भिडियो सामाजिक सञ्जालमा प्रकाशित गर्ने, अरूको सूचना आफ्नो नियन्त्रणमा लिई फिरौती माग गर्नेजस्ता उजुरी धेरै परेका छन् ।
सामाजिक सञ्जालमा अन्य व्यक्तिको नाम तथा तस्बिर प्रयोग गरी प्रोफाइल पेज खोलेर बेइज्जत गर्ने तथा दु:ख–हैरानी दिने, सरकारी तथा अन्य संघसंस्थाहरूको वेबसाइट ह्याक गर्ने र अनलाइन ठगी गर्ने साइबर अपराध पनि छन् ।
सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग गरी चरित्र हत्या गर्ने, ठगी गर्ने, दुर्व्यवहार गर्ने, पीडितहरूको तस्बिरमा अश्लीलता जोडी दु:ख–हैरानी दिने, कम्प्युटर सामग्रीमा अनधिकृत पहुँच पुर्याई डाटा नष्ट गरी हानि–नोक्सानी पुर्याउने उजुरी धेरै पर्ने गरेका छन् ।
सूचना प्रविधिको विकास र प्रयोगसँगै देखिने यस्ता प्रवृत्ति र अपराधका नयाँ शैलीले साइबर अपराध अनुसन्धान कार्यलाई चुनौती थपेको प्रहरी प्रवक्ता ढकाल बताउँछन् । ‘प्रविधिको विकाससँगै प्रयोगकर्ता पनि बढिरहेका छन् । अपराधीहरूले विभिन्न सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग गरी साइबरजन्य अपराध गर्ने गरेका छन् । यसबाट जोगिन सबै सचेत हुन आवश्यक छ,’ उनी भन्छन्, ‘यस्ता अपराध हुन नदिन नेपाल प्रहरीले सचेतना फैलाउने, अपराधीलाई कानुनी दायरामा ल्याउने र साइबर ब्युरोलाई अझ प्रभावकारी बनाउँदै अनुसन्धान र कारबाहीलाई तीव्रता दिने अभियान चलाएको छ ।’
सो अवधिमा दर्ता भएका निवेदनमध्ये सामाजिक सञ्जालतर्फ फेसबुक/म्यासेन्जरको दुरुपयोगका नौ हजार तीन सय ५० वटा छन् । भाइबरसम्बन्धी १६, इमोका ६, युट्युबका ३९ वटा, ट्विटरका ६, इन्स्टाग्रामका चार सय ३२, वेबसाइट ह्याकिङका ६ वटा निवेदन छन् । टिकटकमा हुने अपराध पनि बढिरहेका छन् । यो अवधिमा टिकटकसम्बन्धी ६ सय ६७ वटा उजुरी दर्ता भएका छन् । टिकटकले समाजमा अराजकता फैलाउन मद्दत गरेको भन्दै सरकारले यसलाई प्रतिबन्ध नै लगाइसकेको छ । त्यस्तै, इमेलका ८० वटा, ई–सेवाका एक सय ९० र अन्य एक सय १८ वटा निवेदन प्रहरीमा परेका छन् ।
सूचना प्रविधिसँग सम्बन्धित वित्तीय अपराधतर्फ सामाजिक सञ्जाल ह्याकका सबैभन्दा धेरै चार सय तीनवटा उजुरी छन् । उपहार/पैसा पठाएकोसम्बन्धी दुई सय ६४ वटा, चिट्ठा परेको प्रलोभन देखाई ठगी गरेका ३३ वटा, वैदेशिक रोजगारको प्रलोभनका ३८ वटा, अनलाइन जागिर/कोठा खोजी दिनेतर्फ ३५ वटा छन् । बैंक तथा वालेट अफिसबाट बोलेको/ एकाउन्ट ह्याकका एक सय ५२ वटा, मास्टर कार्ड/मनी एक्सचेन्जसमेतका ६१, भिडियो सेयरिङ र ब्ल्याकमेलिङका ३५, क्रिप्टोसँग सम्बन्धित ९५, अनलाइन सपिङका चार सय ६० वटा, सामाजिक सञ्जाल फेक आइडी ६७ वटा र अन्यतर्फ दुई सय ६२ छन् ।
आर्थिक वर्ष ०७९/८० मा साइबर अपराधको मुद्दा दर्ताको तथ्यांक विश्लेषणका आधारमा पीडितको उमेर समूह २६ देखि ३५ वर्ष र पिडकको उमेर १९ देखि २५ वर्षको धेरै संख्या रहेको प्रहरीले जनाएको छ ।
कस्ता–कस्ता उजुरी ?
नग्न तस्बिरमा व्यक्तिको मुहार जोडी सामाजिक सञ्जालहरूमा राख्ने, अश्लील फोटो तथा भिडियो सामाजिक सञ्जालमा प्रकाशित गर्ने, अरूको सूचना आफ्नो नियन्त्रणमा लिई फिरौती माग गर्ने उजुरी छन् । त्यस्तै, सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग गरी चरित्र हत्या गर्ने, ठगी गर्ने, दुव्र्यवहार गर्ने, पीडितहरूको तस्बिरमा अश्लीलता जोडी दु:ख–हैरानी दिने, कम्प्युटर सामग्रीमा अनधिकृत पहुँच पुर्याई डाटा नष्ट गरी हानि–नोक्सानी पुर्याउने उजुरी आएका छन् ।
कुन सञ्जालमा कति उजुरी ?
फेसबुक/म्यासेन्जरको दुरुपयोगका नौ हजार तीन सय ५० वटा छन् । भाइबरसम्बन्धी १६, इमोका ६, युट्युबका ३९ वटा, ट्विटरका ६, इन्स्टाग्रामका चार सय ३२, वेबसाइट ह्याकिङका ६ वटा निवेदन छन् । टिकटकमा हुने अपराध पनि बढिरहेका छन् । यो अवधिमा टिकटकसम्बन्धी ६ सय ६७ वटा उजुरी दर्ता भएका छन् । टिकटकले समाजमा अराजकता फैलाउन मद्दत गरेको भन्दै सरकारले यसलाई प्रतिबन्ध नै लगाइसकेको छ । त्यस्तै, इमेलका ८० वटा, ई–सेवाका एक सय ९० र अन्य एक सय १८ वटा निवेदन प्रहरीमा परेका छन् ।
सूचनाप्रविधितर्फ वित्तीय अपराध धेरै
सूचना प्रविधिसँग सम्बन्धित वित्तीय अपराधतर्फ सामाजिक सञ्जाल ह्याकका सबैभन्दा धेरै चार सय तीनवटा उजुरी छन् । उपहार/पैसा पठाएकोसम्बन्धी दुई सय ६४ वटा, चिट्ठा परेको प्रलोभन देखाई ठगी गरेका ३३ वटा, वैदेशिक रोजगारको प्रलोभनका ३८ वटा, अनलाइन जागिर/कोठा खोजी दिनेतर्फ ३५ वटा छन् । बैंक तथा वालेट अफिसबाट बोलेको/एकाउन्ट ह्याकका एक सय ५२ वटा, मास्टर कार्ड/मनी एक्सचेन्जसमेतका ६१, भिडियो सेयरिङ र ब्ल्याकमेलिङका ३५, क्रिप्टोसँग सम्बन्धित ९५, अनलाइन सपिङका चार सय ६० वटा, सामाजिक सञ्जाल फेक आइडी ६७ वटा र अन्यतर्फ दुई सय ६२ छन् ।
