असारपछि भने २४सै घन्टा विद्युत् निर्यात गर्ने प्राधिकरणको तयारी 

खोलामा पानीको बहाब बढेर विद्युत्को उत्पादन बढेपछि नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले भारतमा बिजुली निर्यात सुरु गरेको छ । प्राधिकरणले शनिबार बिहान ६ घन्टा (१२ बजदेखि ६ बजे)सम्म प्राधिकरणले भारतको इनर्जी एक्सचेन्ज लिमिटेड (आइएक्स)को डे–अहेड बजारमा प्रतिस्पर्धामार्फत विद्युत् बिक्री गरेको हो । सो अवधिमा ६ सय मेगावाट आवर (१०० मेगावाट) विद्युत् निर्यात भएको छ । प्रतियुनिट सात भारुमा विद्युत् निर्यात भएको छ । योसँगै यो वर्ष पनि भारतमा विद्युत् निर्यात हुन थालेको छ ।  

विशेष गरी देशमा प्रि–मनसुन भित्रिएपछि नदीमा पानीको बहाब बढेको छ । त्यसले विद्युत् उत्पादन बढाएपछि निर्यात गर्ने विद्युत् पनि पुगेको हो । प्राधिकरणका अनुसार अहिले विद्युत्को उत्पादन १३ सय मेगावाटभन्दा माथि छ । 

नेपालमा अधिकांश जलविद्युत् आयोजना नदी प्रवाहमा आधारित छन् । त्यो अवस्थामा खोलामा पानी बढी हुँदा विद्युत् उत्पादन पनि बढ्छ । खोलामा पानीको बहाब घटेपछि भने विद्युत् उत्पादन पनि कम हुन्छ । सोहीअनुसार बर्खामा पूर्ण क्षमतामै विद्युत् उत्पादन हुन्छ, त्यसवेला भारतमा पनि विद्युत् निर्यात गर्न पुग्छ । हिउँदमा भने खोलामा पानीको बहाब घट्दा विद्युत् उत्पादन पनि घट्छ । त्यसवेला स्वदेशी माग धान्न भारतबाट नै आयात गर्नुपर्छ ।

हिउँद लागेसँगै गत ४ पुसदेखि भारतबाट विद्युत् आयात गरिएको थियो । तर, अहिले स्वदेशी उत्पादन बढेपछि आयात पनि बन्द गरिएको नेपाल विद्युत् प्राधिकरणका प्रवक्ता सुरेश भट्टराईले जानकारी दिए । 

‘अहिले खोलामा पानीको बहाब बढ्दा स्वदेशी माग धान्न पुग्ने गरी नै विद्युत् उत्पादन हुन थालेको छ । त्यसपछि भारतबाट विद्युत् आयात गर्न छाडेका छौँ,’ उनले भने, ‘साथै, यहाँ बढी भएको बिजुली भारतमा बिक्री गर्न पनि थालेका छौँ । यसपालि पहिलोपटक शनिबार बिहान ६ घन्टा बिजुली निर्यात गरेका छौँ । त्यसभन्दा यताको उत्पादनले स्वदेशी माग धान्न ठिक्क भएको छ । यदि, उत्पादन बढ्यो भने निर्यात पनि गर्छाैँ ।’ रातको समयमा नेपालमा विद्युत्को माग कम हुन्छ । त्यसले गर्दा निर्यात गर्न पुगेको हो । अहिले दैनिक विद्युत् उत्पादन १३ सय मेगावाटभन्दा माथि पुगेको छ । तर, रातको समयमा विद्युत्को माग १२ सय मेगावाट हाराहारी मात्रै हुने गर्छ । सम्भवतः अब केही दिन रातको समयमा निरन्तर विद्युत् निर्यात गर्न सकिने प्राधिकरणले जनाएको छ । असारपछि भने २४सै घन्टा विद्युत् निर्यात हुने प्राधिकरणका अधिकारीहरू बताउँछन् । 

प्राधिकरणले गत वर्ष १९ जेठबाट भारतीय बजारमा व्यापारिक रूपमा विद्युत् निर्यात गर्न थालेको थियो । जुन पुस ३ गतेसम्म कायम रहेको थियो । त्यस अवधिमा ११ अर्ब १६ करोड ३० लाख रुपैयाँबराबरको विद्युत् निर्यात गरिएको थियो । त्यसवेला प्राधिकरणले चार सय मेगावाट हाराहारी विद्युत् निर्यात गरेको थियो । 

यसपालि पनि प्राधिकरणले १३ जेठबाट विद्युत् निर्यात गर्न थालेको हो । यो वर्ष भने १२ सय मेगावाट हाराहारीमा विद्युत् निर्यात गर्ने प्राधिकरणको लक्ष्य छ । भारतले चार सय ५२ मेगावाटका विभिन्न आयोजनाको विद्युत् आफ्नो खुला बजारमा बिक्री गर्न प्राधिकरणलाई स्वीकृति दिइसकेको छ । साथै, प्राधिकरणले चार सय ५६ मेगावाटलगायतका विभिन्न आयोजनाको विद्युत् बिक्री गर्ने स्वीकृति दिन पनि भारतमा प्रस्ताव पठाएको छ । नेपालले भारतमा विद्युत् बिक्री गर्न निश्चित आयोजनालाई स्रोत मानेर स्वीकृति लिनुपर्ने हुन्छ । सोहीअनुसार पठाएको प्रस्ताव स्वीकृत भएपछि प्राधिकरणले विद्युत् निर्यात गर्न पाउँछ । 

गत वर्ष यसै अवधिमा विद्युत्को जडित क्षमता दुई हजार मेगावाट हाराहारी थियो । तर, यसपालि विद्युत्को जडित क्षमता २७ सय मेगावाट हाराहारी पुगेको छ । चालू आवको अन्त्यसम्म विद्युत् जडित क्षमता दुई हजार आठ सय मेगावाट पुग्ने अनुमान प्राधिकरणको छ । त्यसमा सय मेगावाटबराबरको कुलेखानी जलाशययुक्त आयोजना सञ्चालन हुँदैन । ५३ मेगावाटको डिजेल पावर प्लान्ट पनि बन्द हुन्छ । यसका अलाबा केही आयोजनाहरूलाई नियमित तथा आकस्मिक मर्मत गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसअनुसार बर्खामा २६ सय मेगावाट हाराहारी विद्युत् उत्पादन हुन्छ । तर, नेपालको औसत माग भने १३ मेगावाट हाराहारी मात्रै छ । पिक आवरमा मात्रै एक हजार सात सय ५० मेगावाटको विद्युत् माग हुने हो । आधार माग (न्यूनतम माग) त एक हजार दुई सय ७५ मेगावाट रहेको छ । त्योअनुसार यो वर्ष एक हजार दुई सय मेगावाट (पिक टाइममा बाहेक) सम्म विद्युत् निर्यात गर्न सकिने प्राधिकरणको दाबी छ ।  

हाल नदी प्रवाहमा आधारित आयोजनाबाट सात सय ३०, कुलेखानीबाट एक सय मेगावाट गरी आठ सय ३० मेगावाट हाराहारीमा बिजुली उत्पादन भएको प्राधिकरणले जानकारी दिएको छ । प्राधिकरणका ठूला आयोजना तामाकोसी, कालीगण्डकीलगायत आयोजनाबाट गरी दुई सय ३० मेगावाट हाराहारीमा मात्रै विद्युत् उत्पादन भइरहेको छ भने बाँकी निजी क्षेत्रको उत्पादन छ । हालै राष्ट्रिय प्रणालीमा जोडिएको सुपर दोर्दीको उत्पादन क्षमता ५४ मेगावाट भए पनि उत्पादन भने १८ मेगावाटमा सीमित छ । 

प्राधिकरणले इन्डियन इनर्जी एक्सचेन्ज लिमिटेड (आइएक्स)को डे–अहेड बजारमा दैनिक बिड गरेर अर्थात् प्रतिस्पर्धामार्फत विद्युत् खरिद–बिक्री गर्दै आएको छ । त्यसमा विद्युत्को मूल्य माग र आपूर्तिको सिद्धान्तअनुसार फरक–फरक समयका लागि फरक–फरक मूल्यमा बिड भइरहेको हुन्छ । त्यहाँ विद्युत्को अधिकतम मूल्य भने प्रतियुनिट १२ भारु तोकिएको छ ।