अमेरिकाको ६० वर्ष लामो नाकाबन्दीले पनि क्युबामा वासिङ्टनको आशाअनुरूप ‘लोकतान्त्रीकरण’को भोक जागेको छैन

---

फेब्रुअरीको सुरुमा एक महिना लामो बसाइका लागि मेक्सिकोबाट क्युबा जाने तयारी गरिरहेको वेला एकजना क्युबाली साथीले मलाई केही सुझाब दिए । विशेषतः दूध र कफीजस्ता चिजहरू चाहिने भए आफैँसँग ल्याउन नबिर्सन उनले सुझाब दिए । अमेरिकाले क्युबामाथि ६० वर्षदेखि लगाएको नाकाबन्दीका कारण क्युबामा आधारभूत सामानसमेत पाउन कठिन छ । 

६० वर्षअघि ७ फेब्रुअरी १९६२ मा तत्कालीन अमेरिकी राष्ट्रपति जोन एफ केनेडीको निर्देशनमा ‘क्युबासँगका सम्पूर्ण व्यापारमा प्रतिबन्ध’ लाग्यो । केनेडीले प्रतिबन्ध लागू गर्नुअगावै विश्वभर चर्चा कमाएको क्युबाली चुरोटको झन्डै १२ सय खिल्ली किनेर जोहो भने गरेका थिए । यो अमेरिकाले कुनै पनि देशमा लगाएको सबैभन्दा कष्टसाध्य नाकाबन्दी साबित भएको छ । जसअन्तर्गत औषधि र खानामाथि पनि प्रतिबन्ध लागेको छ । 

केनेडीले नाकाबन्दी लगाउनुभन्दा दुई वर्षअगाडि उनका पूर्ववर्ती ड्वाइट आइजेनहावरले ह्वाइट हाउसको एक भेलामा ‘सम्पूर्ण क्युबालाई क्वारेन्टाइन बनाउन सकिने र क्युबाली जनता भोकाए भने बल्ल तिनले क्यास्ट्रो (सरकार) लाई सत्ताच्यूत गर्ने’ बताएका थिए । यस्तो विचार राख्न सक्ने अमेरिकी राजनीतिज्ञहरूलाई कसले आकर्षक छैन भन्छ ? आइजेनहावरको भनाइको केही महिनापछि अप्रिल १९६० मा उनको प्रशासनका उप–सहायक विदेशमन्त्री (अन्तर–अमेरिकी मामिला हेर्ने) लेस्टर म्यालोरीले ‘क्युबाको आर्थिक जीवनलाई कमजोर पार्न सम्भव भएसम्मका सबै उपाय अंगिकार गर्नुपर्ने’ सुझाब दिए । ‘क्युबालाई पैसा र आपूर्तिबाट वञ्चित गराउन सकियो भने त्यहाँको मौद्रिक र वास्तविक ज्याला घटाउन सकिने, त्यसले निम्त्याउने भोक र अभावले सरकारविरुद्ध आक्रोश’ उत्पन्न गर्ने म्यालोरीको निष्कर्ष थियो ।

अब समयको सुईलाई घुमाएर सन् २०२२ मा ल्याएर हेर्नोस् । क्युबाविरुद्धको नाकाबन्दीमा लागू भएका प्रतिबन्धको संख्या घट्नुको साटो बढेकोबढ्यै छ । अमेरिकाले कुनै देशविरुद्ध लगाएको सबैभन्दा लामो यस नाकाबन्दीका कारण क्युबाले झन्डै १३० अर्ब डलर गुमाइसकेको छ । यो संयुक्त राष्ट्रसंघले खोजेको तथ्यांक हो । यति लामो प्रतिबन्धका बाबजुद आफ्नो नाकैमुनि सामूहिक हित, निःशुल्क स्वास्थ्य सेवा र शिक्षालाई महत्व दिँदै एक सानो टापु मुलुक ठाडो शिर लगाएर अघि बढिरहेको यथार्थले अमेरिकालाई क्षुब्ध बनाउँछ ।

यसअघिका राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले क्युबामाथि थप नयाँ २४३ प्रकारका प्रतिबन्ध थोपरे । उनले सन् १९५९ को क्युबाली क्रान्तिअघि क्युबाभित्र अमेरिकी नागरिकको स्वामित्वमा रहेको र पछि खोसिएको सम्पत्ति प्रयोग गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनी र व्यक्तिमाथि अमेरिकी नागरिकले मुद्दा दायर गर्न कायम कानुनी कठिनाइ फुकुवा गरिदिए । ट्रम्पभन्दा असल भनेर प्रचार गरिएका वर्तमान अमेरिकी राष्ट्रपति बाइडेनले पनि नयाँ प्रतिबन्ध थोपरेर क्युबामाथि जारी छद्म युद्धलाई तीव्र पारेका छन् । 

सन् २०२१ मा संयुक्त राष्ट्र संघको महासभाले लगातार २९औँ वर्ष क्युबामाथिको अमेरिकी आर्थिक नाकाबन्दी अन्त्य गर्ने प्रस्तावको पक्षमा मतदान ग¥यो । नाकाबन्दी अन्त्य गर्ने प्रस्तावमा १८४ मुलुकले पक्षमा मत हाल्दा अमेरिका र इजरायल मात्र विपक्षमा उभिएका थिए । आखिर इजरायल पनि नाकाबन्दी र घेराबन्दीमा पारिएका जनताको पीडाको कारण तिनै हुन् भन्ने विश्वास गर्ने मुलुक हो । 

संयुक्त राष्ट्र संघको महासभामा अमेरिकी मतको प्रतिरक्षा गर्दै राष्ट्र संघका लागि अमेरिकी नियोगका राजनीतिक संयोजक रोड्नी हन्टरले प्रतिबन्धहरू ‘क्युबामा लोकतन्त्र र मानव अधिकारलाई प्रवर्धन गर्ने बृहत्तर प्रयासअन्तर्गतको एक हिस्सा’ भएको बताए । उनले महासभासँग क्युबाली जनताको आफ्नो भविष्य आफैँ चयन गर्न पाउने अधिकारको पक्षमा उभिन आग्रह गरे । मानवअधिकारको सम्मानको कुरा हुँदा कसैको दिमागमा आउने पहिलो कुरा मानिसलाई अत्यावश्यक खाद्यान्न, औषधि र अन्य आधारभूत सामान रोक्ने सोच हुँदैन । क्युबाको एक मात्र ‘लोकतान्त्रिक भविष्य’ सधैँझैँ अमेरिकाले क्युबाली जनताले जे चाहनुपर्छ भनेर निर्धारण गरिदिन्छ, त्यही हुनुपर्ने त होला ।

अमेरिकाले क्युबामाथि यति धेरै प्रतिबन्ध लगाएको छ कि क्युबासँग व्यापार गर्नु टाउको दुखाइको विषय हुन्छ । अझ कानुनी र वित्तीय कारबाहीको सम्भावनासमेत रहन्छ । यहाँनेर क्युबाली सरकार पूर्ण छ र ऊ निर्दोष छ भन्न खोजेको होइन । तर, हाल त्यहाँ देखिएको समस्यालाई एक महाशक्ति मुलुकको आर्थिक दमनको सन्दर्भमा हेरिनुपर्छ । यस तर्कको प्रत्युत्तरमा धेरै पर्यवेक्षक के तर्क गर्छन् भने क्युबाको वर्तमान सरकारले उसका सम्पूर्ण अक्षमतालाई छोप्न नाकाबन्दी बहाना पाएको छ । त्यसो भए नाकाबन्दी अन्त्य गरेर उसलाई त्यो बहानाबाटै विमुख किन नबनाउने ? 

सौभाग्यवश, हवानामा मेरो पहिलो वार्ताकार एक ५० वर्षीय मानिस थिए, जो मियामीबाट क्युबा फर्किने प्रक्रियामा थिए, जहाँ उनी विगत पाँच वर्षदेखि मेकानिक र ट्रक चालकका रूपमा काम गरिरहेका थिए । बुढेसकाल लाग्दै गर्दा उनको निचोड छ, जीवनमा खुसी हुन निकै थोरै कुरा चाहिने रहेछ । जसमा अमेरिकी जीवन पर्दैन । किनकि, उनले अमेरिकामा जे भोगे, त्यो जीवन थिएन, पुँजीवाद थियो । अमेरिकामा उनी काममा यति घोटिनुपर्छ कि उनीसँग उनलाई मन पर्ने खोस माछा मार्ने समय पाउँदैनन् । ६० वर्ष लामो नाकाबन्दीपछि पनि औपनिवेशिक मानसिकता बोकेको अमेरिकामा मानवीय भावना र करुणा जागेको देखिँदैन । उता क्युबालीहरूको जीवनस्तर झन्–झन् अभावग्रस्त बन्दै गएको छ । यस्तोमा चे ग्वेभाराका शब्दहरू उल्लेख गर्नु उचित हुन्छ, ‘साँचो क्रान्तिकारी प्रेमको महान् भावनाले निर्देशित हुन्छन् ।’ अलजजिराबाट