अम्बानीपुत्रको ५० अर्ब भारुको विवाहले निम्त्याएको बहस, धनको भद्दा प्रदर्शन या भारतीय सम्पन्नताको प्रतीक 

रिलायन्स समूहका मालिक मुकेश अम्बानीका कान्छा छोराको विवाहले विश्वको ध्यान तान्न सफल भए पनि यसमा भएको विशाल खर्चकोे आलोचना पनि उत्तिकै भइरहेको छ । आलोचकले भड्किलो विवाहलाई भारतमा बढ्दो असमानताको बलियो संकेतका रूपमा औँल्याएका छन् ।

भारतीय अर्बपति मुकेश अम्बानीका २९ वर्षीय छोरा अनन्त अम्बानीको जुलाई १२ मा भव्य समारोहबीच विवाह सम्पन्न भयो । महिनाैँदेखि चलिरहेका विभिन्न समारोह अन्त्य गर्दै अनन्तले आफ्नी प्रेमिका राधिका मर्चेन्ट (२९ वर्ष) सँग मुम्बईमा विशेष समारोहबीच लगठनगाँठो कसे । मुकेशका कान्छा छोराको विवाहले भारतभित्र र बाहिर उलेख्य चर्चा पायो । २६० अर्ब डलर स्वामित्वको विशाल रिलायन्स समूहका मालिक मुकेशका छोरा अनन्तको विवाह भारतीय सामाजिक सञ्जालमा व्यापक चर्चाको विषय रह्यो । बलिउड स्टारले गरेको विवाहका तथा प्रि–वेडिङ(विवाहपूर्वको) समरोहका तस्बिर तथा भिडियो तथा उलेख्य मिडिया कभरेजले विवाहप्रति सार्वजनिक चासो जगाउन सहयोग गर्‍यो । तथापि विवाहले भारतमा बढ्दो असमानतालाई निर्लज्ज रूपमा प्रदर्शन गरिदिएको भनी केहीले आलोचना गरेका छन् । 

विवाहमा किम कार्दसियन, माइक टाइसन, टोनी ब्लेयर र बोरिस जोनसनजस्ता विश्वचर्चित सेलिब्रेटी तथा राजनीतिज्ञ व्यक्तित्वको उपस्थिति थियो । विवाहपछि लगत्तै भारतको आर्थिक तथा फिल्मी राजधानी मुम्बईमा तीनदिने लामो भव्य पार्टी आयोजना गरिएको थियो । रिलायन्सका एक अज्ञात कार्यकारीले अनन्तको विवाह र त्यसअघि भएका समारोहलाई ‘विश्व मञ्चमा भारतको बढ्दो कदको बलियो प्रतीक’को रूपमा व्याख्या गरे । 

‘(यस विवाहमा) प्रतिष्ठित व्यक्तिको उपस्थितिले भारतको आर्थिक, राजनीतिक, बौद्धिक तथा वैज्ञानिक क्षमतामाथि प्रकाश पार्न सघाएको छ,’ रिलायन्सले पत्रकारसँग साझा गरेको नोटमा भनिएको छ । एसियाका सबैभन्दा धनी व्यक्ति अम्बानी यसै पनि भव्य पार्टी आयोजनाका लागि कहलिएका छन् । र, उनले दिएका पार्टीमध्ये पनि थप विशेष रहे आफ्ना तीन छोराछोरी आकाश, इसा र अनन्तका विवाह पार्टी । अन्तर्राष्ट्रिय कलाकारलाई गाउन बोलाइएका यी समारोहमा प्रायः बलिउड स्टार छुट्दैनन् । कान्छो छोराको विवाहका लागि अम्बानीले विगतको भन्दा धेरै खर्च गरेको विश्लेषण गरिएको छ, तथापि औपचारिक रूपमा खर्चको विवरण भने सार्वजनिक गरिएको छैन ।

भड्किलो खर्च 
विपक्षी राजनीतिज्ञ तथा केरला राज्यका पूर्ववित्तमन्त्री थोमस आइज्याकजस्ता केहीले अम्बानीको छोराको विवाहमा गरिएको विशाल खर्चलाई ‘निर्लज्ज’को संज्ञा दिए । ‘कानुनी रूपमा यो तिनको सम्पत्ति भएकाले तिनले खर्च गर्न पाउलान्, तर यस्तो भड्किलो खर्च यस धर्तीको भार क्षमता र गरिबविरुद्धको पाप हो,’ सामाजिक सञ्जाल एक्समा विवाहबारे टिप्पणी गर्दै थोमसले लेखेका छन् । विवाहको दिन र त्यसपछिका तीन दिन लामो पार्टीमा मुम्बईको व्यापारिक क्षेत्रमा चार दिन ट्राफिक आवगमन नै रोकिएकाले भने स्थानीयको समेत आक्रोश सिर्जना गरेको देखियो ।

शुक्रबार राति विवाहस्थलमा मिडियाको पहुँचमा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । सीमित फोटोग्राफर तथा टिभी क्रुलाई विवाहमा आएका पाहुनाको फोटो खिच्ने अनुमति दिइएको थियो । अम्बानीको विवाह समारोहमा आमन्त्रित एक भारतस्थित विदेशी कम्पनीका कार्यकारी अधिकृतले रोयटर्सलाई बताएअनुसार विवाहमा सहभागी हुनेले तिनका मोबाइलबाट तस्बिर नखिचून् भन्ने सुनिश्चित गर्न पाहुनाको मोबाइलको क्यामेरामा टेप लगाइने जानकारी दिइएको छ । अम्बानीहरू आफूले आयोजना गर्ने अधिकांश कार्यक्रमको सूचना तिनले चाहेअनुरूप मात्र बाहिरियोस् भन्ने सुनिश्चित गर्न खोज्छन् । 

अनन्तको विवाहका कार्यक्रम मार्चबाट नै सुरु भएको थियो । सुपरस्टार पप गायिका रिहानाले प्रदर्शनी दिएकी मार्चको प्रि–वेडिङ पार्टीमा १२ सय पाहुना आमन्त्रित गरिएको थियो । त्यसपछि मेमा ८०० अतिथिलाई युरोपको लक्जरी क्रुजमा पार्टी दिइयो । कैयौँ बलिउड अभिनेत्रीले युरोपको लक्जरी क्रुजका पार्टीका फोटो तिनका इन्स्टाग्रामका लाखौँ फलोअरलाई सेयर गर्न थाले । विलासी डिजाइनर लेबलयुक्त पहिरनमा सजिएका अभिनेत्रीले अम्बानीको क्रुज उत्सवको भने उल्लेख गरेका थिएनन् । आमचासो कत्तिसम्म निर्माण गरिएको छ भने भारतीय टिभी न्युज च्यानल अनन्तका विवाहको मिनेट–मिनेटका खबर प्रसारण गरिरहे । तथापि विवाहको खबर भारतीय मिडिया मात्र सीमित रहेन । महिनौँ चलेको विवाहका उत्सवका खबर विश्व मिडियामा छाए । 

के–केमा भयो खर्च ?
एक अनुमानअनुसार पाँच महिनादेखि भइरहेका विवाहसम्बन्धी विभिन्न समारोहमा ६० करोड अमेरिकी डलरभन्दा माथि खर्च भएको हुन सक्ने सम्भावना छ, जुन रकम मुकेश अम्बानीको सम्पत्तिको ०.५ प्रतिशत हिस्सा मात्र हो । मार्चमा भएको प्रि–वेडिङ पार्टीमा रिहानालाई गाउनका लागि मात्र झन्डै ६० लाख अमेरिकी डलर दिइएको समाचार आएको थियो । सो प्रदर्शन रिहानाले आठ वर्षपछि गरेको कुनै प्रकारको पहिलो सांगीतिक प्रदर्शनी(कन्सर्ट) थियो । त्यसबाहेक बिल ग्रेट्स, हिलारी क्लिन्टन, इभान्का ट्रम्प र मार्क जुकरबर्गलगायत एक हजार २०० पाहुनाका मनोरञ्जनका लागि पाँच हजार ५०० ड्रोनको ‘लाइट सो’लगायत समावेश गरिएको थियो । उक्त समारोहमा सहभागी हुने पाहुनालाई पार्टीमा सहभागी हुँदा पछ्याउनुपर्ने ड्रेस कोड मात्र नौ पृष्ठ लामो भएको बताइएको छ । 

त्यसपछि मे महिनामा भूमध्यसागरीय क्षेत्रमा भएको ८०० अतिथि सम्मिलत लक्जरी क्रुज पार्टीमा १५ करोड डलर खर्च भएको बताइन्छ । उक्त पार्टीमा एन्ड्रिया बोसेली, केटी पेरी, ब्याकस्ट्रिट ब्वाइज र पिटबुलले प्रस्तुति दिएका थिए । क्रु जहाजको पार्टी यति चर्को थियो कि त्यो नजिक पुग्दा इटालियन तटीय सहर जेनोवाका स्थानीयले प्रहरीलाई खबर चर्को खबरबारे रिपोर्ट गरेका थिए । त्यस्तै रिपोर्ट पोर्टोफिनोस्थित माछा मार्ने गाउँका बासिन्दाले पनि गरेका थिए । विवाहको अन्तिम काउन्टडाउनबीच एक हप्ताअघि आयोजित नाच–संगीतसम्मिलित परम्परागत ‘संगीत’मा चर्चित पप गायक जस्टिन बिबरलाई प्रदर्शनकै लागि बोलाइएको थियो । बिबरले त्यस प्रदर्शनका लागि एक करोड डलर लिएको समाचार छ ।

विवाहमा भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी औपचारिक रूपमा अतिथि सूचीमा नभए पनि संक्षिप्त रूपमा उपस्थित भए । राजनीतिज्ञमा बेलायतका पूर्वप्रधानमन्त्री कन्जर्भेटिभ पार्टीका बोरिस जोनसन र लेबर पार्टीका टोनी ब्लेयर उपस्थित भएका थिए । सेलिब्रिटीको कुरा गर्दा चर्चित इंग्लिस फुटबलर डेभिड बेकह्याम र उनकी पपगायिका श्रीमती भिक्टोरिया  बेकह्यामदेखि शाहरूख खानजस्ता बलिउडका ठूला स्टार अतिथि सूचीमा थिए । भारतभरबाट धनाढ्य पाहुना ल्याउन सयौँ निजी विमान प्रयोग भएको चर्चा छ ।

विवाहको यो प्रदर्शनलाई आलोचकले मुख्यतः भारतमा बढ्दो असमानताको खुला संकेतका रूपमा औँल्याएका छन् । एकातर्फ एकजना अर्बपति आफ्नो छोराको विवाहमा ६० करोड अमेरिकी डलर (पछिल्लो मुद्रा सटहीदरअनुसार करिब ५० अर्ब भारु) को विशाल रकम खन्याइरहँदा करोडौँ नागरिक दुई छाक खान नपाई सुत्नुपर्ने बाध्यता छ । पछिल्ला रिपोर्टअनुसार देशको सबैभन्दा धनी एक प्रतिशत धनाढ्यको हातमा देशको ४० प्रतिशतभन्दा बढी सम्पत्ति छ ।