रक्तअल्पताबाट बच्न यस्ता खानेकुरा

रगतमा रहेको रातो रक्तकोषमा एक किसिमको पदार्थ हुन्छ– ‘हेमोग्लोबिन’ । यसले हावामा भएको अक्सिजनलाई शरीरका विभिन्न अंगमा सञ्चार गराउने काम गर्छ । शरीरमा रातो रक्तकोष नै कम भयो भने रगतको कमी अर्थात् रक्तअल्पता हुन्छ । त्यस्तै, रातो रक्तकोष प्रशस्तै भए पनि हेमोग्लोबिन पर्याप्त मात्रामा नहुँदा रक्तअल्पता हुन्छ । रक्तअल्पता भएपछि शरीरका विभिन्न अंग, तन्तु तथा कोषिकाले काम गर्न सक्दैनन् । जसकारण, शारीरिक र मानसिक विकासमा बाधा पुग्छ । रक्तअल्पता निरन्तर भइरह्यो भने मानिस मृत्युको जोखिममा पनि पुग्छ । 

कारण 

- रातो रक्तकोष ‘बोनम्यारो’ (हड्डीभित्रको मासी) मा बन्ने पदार्थ हो । ‘बोनम्यारो’ले राम्ररी काम गरेन भने रातो रक्तकोष कम हुन्छ । रातो रक्तकोष एक सय २० दिन मात्रै बाँच्छ । त्यसपछि यो फुट्छ र ‘बोनम्यारो’ले नयाँ रातो रक्तकोष बनाउँछ । यदि एक सय २० दिन पुग्नुअघि नै रातो रक्तकोष फुट्यो भने रक्तअल्पता हुन्छ ।

- कतिपय मानिसको शरीरमा ‘बोनम्यारो’ले राम्रोसँग काम गरेको हुँदैन । त्यसैले पनि रातो रक्तकोष कम बन्न सक्छ, जसकारण रक्तअल्पता हुन्छ । 

- शरीरमा रातो रक्तकोष पर्याप्त छ, बोनम्यारोले पनि राम्ररी काम गरिहेको छ, तर रातो रक्तकोषमा हुने हेमोग्लोबिनको मात्रा कम भयो भने पनि रक्तअल्पता हुन्छ । 

- कतिपयको शरीरमा हेमोग्लोबिनको बनावट नै नमिलेको हुन सक्छ । त्यस्तो अवस्थामा पनि रक्तअल्पता हुन सक्छ ।

- गर्भवती महिलाले प्रशस्तै पोषणयुक्त आहार लिनुपर्छ । किनकि, उनीहरूले खाएको खानाले पेटभित्रको बच्चालाई पनि स्वस्थ राख्छ । गर्भावस्थामा खानपिन मिलेन भने महिलालाई रक्तअल्पता हुने सम्भावना रहन्छ । 

- महिनावारी भएको अवस्थामा प्रशस्त मात्रामा हेमोग्लोबिन बनाउने तत्वहरू आवश्यक पर्छ । हेमोग्लोबिनको मात्रा पुगेन भने रक्तअल्पता हुन्छ । 

- दीर्घरोग भएकामा हेमोग्लोबिन एकदमै घटेर जाने हुन सक्छ । जसले रक्तअल्पताको जोखिम निम्त्याउँछ । 

हेमोग्लोबिनको मात्रा बढाउन के खाने ? 

- आइरन कम हुँदा हेमोग्लोबिन कम हुन्छ । त्यसैले शरीरलाई चाहिने आइरनयुक्त खानेकुरा प्रशस्तै खानुपर्छ ।

- हाम्रो घरमा पाइने रायो, पालुङ, चम्सुरलगायत सागसब्जीमा प्रशस्त मात्रामा आइरन हुन्छ । माछा–मासु पनि खानुपर्छ । यसमा पनि आइरन प्रशस्त मात्रामा हुन्छ । 

- प्रोटिनयुक्त खानेकुरा पनि खानुपर्छ । गेडागुडी, भटमासलगायतमा प्रोटिन अत्यधिक हुन्छ । प्रोटिन भएका खानेकुरा पर्याप्त मात्रा खायो भने रक्तअल्पता कम हुन्छ । फलफूल पनि प्रशस्तै खानुपर्छ । 

- आइरन मात्रै खाएर हेमोग्लोबिन बढ्ने होइन । शरीरलाई अरू तत्वहरूको पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ । सन्तुलित खानेकुरा खानुपर्छ । कार्बाेहाइड्रेट पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ ।

- नेपालमा मानिसहरूमा आइरन काम भएर हेमोग्लोबिन कम हुन्छ । त्यस्ता व्यक्तिमा बिरामी भइरहने, मुखमा घाउ आइरहने, ज्वरो आइरहने हुन्छ । त्यसकारण आइरन पनि आवश्यक हुन्छ । बिरामीलाई प्रायः आइरन, फोलिक एडिस र भिटामिन बी–१२ दिइन्छ । 

- आइरनयुक्त सागसब्जी र प्रशस्त मात्रामा फलफूल खान सल्लाह दिइन्छ, किनकि फलफूलमा पनि पर्याप्त मात्रामा आइरन हुन्छ ।