समाचार डिजिटल संस्करण

झापाका (अ)नागरिकलाई छोएन चुनावले

छोरा–छोरीको नागरिकता बनाइदिने आश्वासन बाँड्दै बाबुआमा फकाउने उम्मेदवामाथि हरायो विश्वास

मौन अवधि सुरु हुन अब केही घण्टा बाँकी छ, अर्थात् मतदान गर्ने दिन नजिक आइसकेको छ । तर, देशभित्रै (अ)नागरिक भएकाहरूमा चुनावको उत्साह छैन । नेपाली नागरिककै सन्तान भएर पनि नागरिकताविहीन हुनुको पीडा भोगेकाहरूलाई यसपटकको चुनावले पनि छुन सकेन । 

जन्मसिद्ध नागरिकता पाएका नागरिकका सन्तानलाई दलका नेताले हेर्ने दृष्टिकोणका कारण कानुन नबनाउँदा धेरैजना नागरिकता पाउन वञ्चित छन् । प्रतिनिधि तथा प्रदेश सभा निर्वाचन नजिएसँगै दलका उम्मेदवारहरू घरघरमा पुगेर उनीहरूलाई जन्मका आधारमा नागरिकता पाएकालाई सन्तानको नागरिकता बनाइदिने आश्वासन बाँडिरहेका थिए । मौन अवधि सुरु हुनुअघिको साँझ पनि यो क्रम जारी नै छ । तर, यस्ता आश्वासनले अब उनीहरूलाई छुन छाडेको छ ।  

पूर्वप्रधानमन्त्री तथा एमाले अध्यक्ष केपी ओलीको निर्वाचन क्षेत्र झापा ५ अन्तर्गत गौरादह– ६ तेलियाडाँगीका २१ वर्षीय मुकेश शर्मा राजनीतिक रूपमा सचेत छन् । उनी देशको राजनीतिप्रति चासो राख्छन् । तर, पुस्तौँ बिताएको देशले अनागरिक बनाउँदा उनको मन खिन्न छ । उनकी आमाको नागरिकता वंशज छ । बुवाको जन्मसिद्ध नागरिकता भएकै कारण उनी नागरिकता पाउनबाट वञ्चित छन् । 

०७७ मा उनले एसइई बी प्लस ल्याएर पास गरे पनि नागरिकता नबनेकै कारण उनले पढाइ छाडिदिए । ‘पढाइ राम्रो थियो । पढेर केही गर्ने सोच पनि थियो । तर, नागरिकता नै नभएपछि के लाग्छ र ?’ मुकेशले नयाँ पत्रिकासँग भने, ‘नागरिकता नभएपछि पढेर पनि जागिर पाइँदैन । बरू वेलैमा सीप सिक्छु भनेर फर्निचरमा काम थालेँ ।’ 

यो चुनावका वेला पनि दलका उम्मेदवार उनको घर आँगनमा भोट माग्दै आएका छन् । उनका बुवा आमालाई छोराछोरीको नागरिकता बनाइदिने आश्वासन दिँदै छन् । ‘मेरी दिदी २४ वर्षकी हुनुभयो । दुईवटा भाइमध्ये एकजना नागरिकता पाउने उमेर पुगेको छ । अर्को भाइ १४ वर्षको छ । उसले पनि उमेर पुगेपछि नागरिकता नपाउने होला,’ उनले भने, ‘अहिले छोराछोरीको नागरिकता बनाइदिन्छु भन्दै बुवाआमासँग भोट माग्दै छन् । हामी राजनीतिक रूपमा बुझ्ने भए पनि कतै नागरिकता दिइहाल्छन् कि भन्ने लाग्दो रहेछ ।’

गौरादह ६ १९ वर्षीया हरिराकी करुणा सरदार कक्षा १२ मा पढ्दै छिन् । उनका बुवाआमाको नागरिकता जन्मका आधारमा भएका कारण उनको नागरिकता बन्न सकेको छैन । नागरिकता बनाउन प्रशासन जाँदा ‘अहिले खुलेको छैन’ भनेर फर्काउँछन् । विद्यालयमा उनका साथीहरू पहिलोपटक भोट खसाल्न उत्साहित छन् । उनीहरू शिक्षकलाई समेत कसरी भोट हाल्ने भनेर सोध्छन् । तर, अनागरिक भएर बस्नुपर्दा करुणालाई भने साथीका प्रश्नले पिरोल्छ । 

‘हामीलाई पनि हाम्रो जनप्रतिनिधि छान्ने मन छ । हामीले देशको राजनीतिक अवस्था बुझेका छौँ । यही देशमा चार पुस्ता बितेको छ । तर, हामीले नागरिकता पाएनौँ । चुनाव आएपछि मेरो कक्षाका साथीहरू सबै उत्साहित छन् । मलाई अहिले नागरिकता नहुनुको पीडाले सताएको छ,’ उनी भन्छिन्, ‘भोट हाल्न त पाउँदैनौँ । अब पढेर जागिर पनि पाइँदैन किन पढ्नु र ? जस्तो लाग्न थालेको छ ।’

एमालेले आफ्नो घोषणामा उल्लेख गरेको २० ग्यारेन्टीको दोस्रो नम्बरमा नागरिकताको विषय उल्लेख गरेको छ । एमालेले सरकार गठन भएको एक वर्षमा नेपाली नागरिकका सन्तानलाई एक महिनाभित्र नागरिकता दिने उल्लेख गरेको छ । तर, एमाले अध्यक्ष ओलीकै निर्वाचन क्षेत्रका नागरिकका सन्तान नागरिकताविहीन छन् । 

जन्मसिद्धको नागरिकता पाउनेलाई यो कुरामा विश्वास छैन । ‘चुनावका वेलामा हाम्रो भोट फकाउन छोराछोरीलाई नागरिकता दिन्छौँ त सधैँ भन्छन् । तर, भोट सकिएपछि गाउँमा फर्केर आउँदैनन् । कतै नेताले गरिदिए कि भनेर नागरिकता बनाउन जाँदा अहिले तिमीहरूको हुँदैन भनेर फर्काउँछन् । अहिले नेताले हाम्रो भोट फकाउन भनेका हुन् । अब त उनीहरूको कुरामा विश्वास छैन,’ गौरादह–६ तेलियाडाँगीकी जसोदादेवी शर्माले भनिन्, ‘मेरो त वंशजकै नागरिकता छ । श्रीमानको जन्मसिद्धको थियो । उहाँ बित्नुभयो । अहिले छोरा २१ वर्षको भयो । नागरिकता बनाउन पाएको छैन । जे गर्न खोज्दा पनि नागरिकता खोज्छ । नागरिकता भए त विदेश गएर भए पनि परिवार पाल्थ्यो कि !’ 

जसोदादेवीका २१ वर्षीय छोरा जर्मनकुमार शर्माले पटकपटक प्रयास गर्दा पनि नागरिकता पाएका छैनन् । बुवाको जन्मसिद्ध भएकै कारण उनको नागरिकता बन्न सकेको छैन । ‘अरूलाई त चुनाव लाग्यो । नेताहरू नागरिकता हुनेलाई भेट्छन् । उनीहरूलाई के–के गरिदिन्छम् भोट दिनु भन्छन्,’ जर्मनकुमार भन्छन्, ‘हामी नागरिकता नहुनेलाई त वास्तै गर्दैनन् । साह्रै मन दुख्छ ।’

गौरादह–६ का ४५ वर्षीय गोविन्द शर्माका बुवाआमा सानैमा बिते । उनका बुवाआमा पनि नेपालमै जन्मिएका थिए । उनलाई काकाले पाले । बुवाआमा नागरिकता नबन्दै बिते । अहिले गोविन्द मात्र हैन नागरिकता पाउने उमेर पुगेका तीन सन्तान नागरिकताविहीन छन् । दुई छोरा र एक छोरीमध्ये छोरीले विवाह गरिन् । छोरीका सन्तानको पनि जन्मदर्तासमेत बन्न सकेको छैन । उनकी श्रीमतीको वंशजको नागरिकता छ । अहिले दलका उम्मेदवारले गोविन्द र तीन सन्तानको नागरिकता बनाइदिने भन्दै भोट माग्न थालेका छन् । 

‘मेरी श्रीमतीलाई हामीलाई भोट दिनु हामी नागरिकता बनाइदिन्छौँ भन्दै छन् । यस्तो भनेको त कति भयो कति ! तर, अहिलेसम्म कसैले पनि नागरिकता बनाइदिएन । सधैँ भोटको वेलामा यस्तै त भन्छन्,’ गोविन्दले नयाँ पत्रिकासँग भने, ‘नागरिकता नहुँदा धेरै दुःख पाइयो । मेरो त जीवन यसै बित्न लाग्यो । छोराछोरीले पनि नागरिकता नभएर मैले जस्तै दुःख भोग्नुपर्ने भयो ।’

संविधानको धारा–११ (३) मा संविधान प्रारम्भ हुनुअघि जन्मको आधारमा नेपालको नागरिकता प्राप्त गरेको नागरिकको सन्तानले बाबु र आमा दुवै नेपालको नागरिक रहेछन् भने निज बालिग भएपछि बंशजको आधारमा नेपालको नागरिकता बन्ने उल्लेख छ । 

तर, संविधान बनेको सात वर्षसम्म संविधानअनुसार ऐन नबन्दा जन्मका आधारमा नागरिकता पाएकाका सन्तान नागरिकताविहीन छन् । संविधान निर्माणपछि भएको निर्वाचनको पाँच वर्ष बित्यो । तर, जन्मसिद्धका सन्तानको मुद्दाले संसदमा प्राथमिकता नै पाएन । ०७४ मा जन्मसिद्धका सन्तानलाई तत्काल नागरिकता उपलब्ध गराउने एजेन्डा लिएर जन्मका आधारमा नागरिकता पाएका नागरिकको घरमा पुगेका दलका उम्मेदवार फेरि त्यही नारा लिएर निर्वाचनमा होमिएका छन् । 

०७२ असोजमा संविधान जारी भएयता जन्मका आधारमा नागरिकता लिएकाका सन्तानले नागरिकता पाएका छैनन् । जसका कारण राज्यको आधारभूत सुविधाबाट पनि उनीहरू वञ्चित भएका छन् ।