मुख्य समाचारफ्रन्ट पेजसमाचारदृष्टिकोणअर्थअन्तर्वार्ताखेलकुदविश्वफिचरप्रदेशपालिका अपडेट
  • वि.सं २०८० चैत १६ शुक्रबार
  • Friday, 29 March, 2024
योस्का फिसर
२०७८ श्रावण १७ आइतबार १०:०५:००
Read Time : > 2 मिनेट
दृष्टिकोण प्रिन्ट संस्करण

जर्मनी–अमेरिका सम्बन्ध : न भर पर्न सकिने, न अलग हुन

Read Time : > 2 मिनेट
योस्का फिसर
२०७८ श्रावण १७ आइतबार १०:०५:००

आणविक हतियारयुक्त रुसको विस्तारवादसँग जुध्नुपर्ने भएकाले पनि जर्मनी अझै लामो समय अमेरिकाको सुरक्षा छाताभित्रै रहनेछ 

दोस्रो विश्वयुद्धको अन्त्यपछि सन् १९९० को एकीकरणसम्म अमेरिकाले जर्मनीको पुनर्निर्माण र आर्थिक पुनरोदयमा नेतृत्वदायी भूमिका निभायो । त्यसअघि यी दुई देशको सम्बन्ध शत्रुतापूर्ण थियो । विश्वशक्ति बन्ने सनकमा जर्मनीले सुरु गरेको दुई विश्वयुद्ध उसका लागि पूर्ण हार तथा ध्वस्तमा टुंगियो । दोस्रो विश्वयुद्धमा मित्रशक्तिको विजयपछि जर्मनी विजित मुलुकबीच विभाजित भयो । उसले पूर्वी क्षेत्रको ठूलो हिस्सा गुमायो, जसका कारण १.२ करोड शरणार्थी बने र देशबाट निकालिए । नाजीहरूको दानवी विरासतले सबैतिर नैतिक खाडल छाडेको थियो । 

दोस्रो विश्वयुद्धपछि जर्मनीको पुनर्निर्माण अमेरिकी संरक्षण र सहयोगमा निर्भर रह्यो । जोसेफ स्टालिन सोभियत संघलाई अमेरिकी नेतृत्वको पुँजीवादी पश्चिमको प्रतिद्वन्द्वीका रूपमा हेर्थे । सन् १९४० को दशकको अन्त्यपछि यो विचारधारा शीतयुद्धको कारण बन्यो र यसको केन्द्रमा जर्मनी र त्यसमा पनि बर्लिन रह्यो । 

युरोपमा हैकम जमाउने तथा विश्वको एक महाशक्ति बन्ने जर्मनीको दुई प्रयास असफल भएपछि अमेरिका र संघीय गणतन्त्र जर्मनीबीचको घनिष्ट गठबन्धन सुरु भएको थियो । तर, द्विपक्षीय सम्बन्धको घनिष्टतामा अमेरिकामा पछिसम्म पनि केही हदसम्म राजनीतिक अविश्वास कायम थियो । तर, जर्मनीका ‘गठबन्धन समर्थक’ भने सम्बन्धमा पूर्ण निश्चिन्त थिए । तिनको दृष्टिमा गठबन्धनले (जसमा नेटोजस्तो सैन्य पक्ष पनि समावेश थियो) उनीहरूबीच कायम सम्पूर्ण शत्रुतालाई मेटेको थियो । तर, उनीहरू गलत थिए । शीतयुद्धकालभरि अमेरिकाले बहुविधि रणनीति पछ्यायो । यसअन्तर्गत उनीहरूले सोभियत संघलाई आतंकित बनाउने र जर्मनीलाई नियन्त्रणमा राख्ने रणनीति अपनाए । जर्मनीको अवस्थितिका कारण युरोपमा उसको केन्द्रीय भूमिका रहने उनीहरूले पहिचान गरेका थिए । आन्ध्र महासागरको दुई किनारमा रहेका अमेरिका र जर्मनीबीचको सम्बन्ध तिनका समर्थकले चाहेजस्तो कहिल्यै पनि सरल भएन । र, आज पनि त्यस्तो छैन ।

दोस्रो विश्वयुद्धपछिको पहिलो जर्मन चान्सलर कोनरार्ड एडेनोयरको नेतृत्वमा संघीय गणतन्त्र जर्मनी धेर–थोर पश्चिममा सफलतापूर्वक एकाकार भयो । तर, दुईबीच स्वार्थ र अर्थ–राजनीतिको सन्दर्भमा भिन्नता यथावत् रह्यो । सन् १९७० को दशकमा अमेरिका र सोभियत संघबीच सम्बन्ध सुधारको प्रयास भइरहँदा जर्मन चान्सलर विली ब्रान्डले अघि ‘ओस्टपोलिटिक’ (पूर्वी नीति) ल्याए । त्यस नीति कार्यान्वयनको क्रममा अमेरिका र जर्मनीबीचको भिन्नता प्रस्ट देखिएको थियो । 

तथापि, सोभियत संघको पतनपछि जर्मनी पुनः एकीकरणको पक्षमा तत्काल पूर्ण समर्थन गर्ने शक्ति अमेरिका थियो । जर्मनीका युरोपेली छिमेकीका लागि भने भूराजनीतिक शक्तिका रूपमा जर्मनीको पुनरागमनको सम्भावनाले पुरानो भय उत्पन्न गराउन थाल्यो । पुनः एकीकरणसँगै जर्मनी पूर्ण सार्वभौम मुलुक बनेपछि अमेरिका र जर्मनीबीचको संरक्षक र संरक्षितको पुरानो सम्बन्ध स्वाभाविक रूपमा बदलियो । तथापि, जर्मनीले दोस्रो विश्वयुद्धपछि विकास गरेको मानसिकता बदलेको छैन । अन्य युरोपेली शक्तिहरू बेलायत र फ्रान्स संयुक्त राष्ट्रसंघको सुरक्षा परिषद्मा स्थायी सदस्यता भएका आणविक हतियारयुक्त मुलुक हुन् । उनीहरू विश्वव्यापी नेतृत्वकारी भूमिकाको माग गर्न हिच्किचाउँदैनन् । तर, विश्वको चौथो ठूलो अर्थतन्त्र जर्मनीले त्यस्तो कुनै दाबी गरेको छैन । 

जर्मनी अझै लामो समय अमेरिकाको सुरक्षा छातामा रहनेछ । उसलाई अझै उसको इतिहासले तर्साउँछ । त्यसबाहेक उसका सामु विशाल सुरक्षा सर्तहरू व्यवस्थापन गर्नुपर्ने चुनौती पनि छ । युरोपको मुटुमा रहेको जर्मनीले युरोपेली संघमा आबद्ध भएका÷नभएका केन्द्रीय तथा पूर्वी युरोपका साना मुलुकका चाखलाई ख्याल गर्नुपर्छ । साथै, उसले आणविक हतियारयुक्त रुसको विस्तारवादसँग जुध्नुपर्ने हुन्छ । देशको आर्थिक आधारमा धाँजा पर्ने संकेतमाझ उसले माथिका सबै मुद्दामा जोड दिनुपर्छ । जर्मनीले आफ्नो संरक्षकको रणनीतिक स्वार्थलाई पनि ख्याल गर्नुपर्ने हुन्छ, भलै ती स्वार्थ उसकै स्वार्थसँग किन नबाझियोस् । पछिल्लो समय अमेरिका–चीनबीचको सम्बन्ध शत्रुतापूर्ण हुँदै गएको छ, तर चीन जर्मनीको सबैभन्दा महत्वपूर्ण व्यापारिक मित्र हो । युरोपेली संघको भविष्यलाई आकार दिनेमा जर्मनीको प्रमुख भूमिका हुनेछ । यी सबैमा सन्तुलनकारी भूमिका खेल्नुपर्ने जर्मनीको कूटनीति निकै जटिल हुनेछ । 

डोनाल्ड ट्रम्पको राष्ट्रपतित्वकालमा अमेरिका–जर्मनीबीचको सम्बन्धमा दोस्रो विश्वयुद्धयताकै सबैभन्दा ठूलो क्षति पुग्यो । वर्तमान अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनसामु अमेरिकाले आफ्ना मित्रहरूको विश्वास पुनः हासिल गर्न सक्छ कि सक्दैन भन्ने प्रश्न छ । पुनः ट्रम्प वा ट्रम्पजस्तै व्यक्ति सत्तामा आए भने के हुन्छ ? आगामी दिन जर्मनीका लागि यो प्रश्न अरू सबै सर्तभन्दा महत्वपूर्ण हुनेछ । पछिल्लो समय संरक्षक–संरक्षितको सम्बन्धले काम गर्न छाडेको छ र युरोपेली संरचनाभित्र जर्मनी पूर्णतः स्वतन्त्र भूमिका निर्माण गर्न सक्ने अवस्था पनि छैन । रुस र चीनबारेको फरक स्वार्थले अमेरिका र जर्मनीबीच थप विवाद र घर्षण निम्तिनेछ । त्यसैले अमेरिका र जर्मनीबीचको द्विपक्षीय सम्बन्धको आगामी चरण सम्झौताको कलामा निर्भर हुनेछ । 

फिसर जर्मनीका पूर्वविदेशमन्त्री तथा सन् १९९८ देखि सन् २००५ बीचका भाइस–चान्सलर हुन् 
© Project Syndicate 2021
नयाँ पत्रिका र प्रोजेक्ट सिन्डिकेटको सहकार्य