सैन्य परेडमार्फत शक्तिशाली कूटनीति प्रदर्शन गर्दै चीन

सेप्टेम्बर ३ मा दोस्रो विश्वयुद्धमा जापानविरुद्धको प्रतिरोध युद्ध अन्त्य भएको ८०औँ वार्षिकोत्सवका अवसरमा चीनले सैन्य परेड आयोजना गर्दै छ । यसपटकको सन्दर्भ विगतको भन्दा फरक छ । राष्ट्रपति सी जिन पिङले अहिले देशभित्र आर्थिक अवरोधको सामना गरिरहेका छन् । विदेशमा पश्चिमाहरूसँगको सम्बन्ध त्यसमा पनि विशेषत संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको सम्बन्ध तिक्त बनेको छ । वैश्विक स्तरमा रुस–युक्रेन युद्धका कारण दोस्रो विश्वयुद्धपछिको अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्था फेरिँदै छ ।

त्यसकारण, यस वर्षको परेड केवल सेना र हतियारको औपचारिक प्रदर्शन मात्र होइन । यो रणनीतिक सञ्चारको व्यवस्थित कदम पनि हो, जसमा सैन्य शक्ति, कूटनीतिक स्थिति र ऐतिहासिक कथाहरूको सन्देश एकसाथ बुनिएको छ । विगतका परेडमा जस्तै, बेइजिङले यसपटक पनि नयाँ वा अत्याधुनिक सैन्य प्रणाली प्रदर्शन गर्नेछ । तथापि, परीक्षण चरणमै रहेका हतियार तथा अति गोप्य प्रणाली भने प्रदर्शन हुनेछैन । पछिल्ला वर्षमा भएका सैन्य आधुनिकीकरणलाई ध्यानमा राख्दा यस वर्षको परेडमा पहिलेभन्दा बढी उन्नत सैन्य उपकरण प्रस्तुत हुने अपेक्षा छ । यसपटकको परेडमा चौथो पुस्ताका तोप तथा युद्धक–विमान केन्द्रित हुने बताइएको छ । त्यसबाहेक साइबर तथा विद्युतीय युद्धसम्बन्धी नयाँ क्षमता पनि देखाइने चर्चा छ । तिनमा ड्रोन, निर्देशित–ऊर्जा हतियार र जामिङ प्रविधि, साथै हाइपरसोनिक मिसाइल, मिसाइल प्रतिरक्षा तथा रणनीतिक स्ट्राइक प्रणाली समावेश हुनेछन् ।

घरेलु दर्शकका लागि यस सैन्य परेडले कुनै समय कमजोर चीन अब एक महाशक्ति राष्ट्र बनेको सन्देश प्रवाहित गर्नेछ । विदेशी दर्शकका लागि भने यसले चीनको राष्ट्रिय सेना अर्थात् जनमुक्ति सेना (पिएलए) अब भविष्यका युद्धका लागि मात्र होइन, समकालीन लडाइँको लागि तयार रहेको संकेत दिनेछ । त्यसबाहेक सैन्य परेड कूटनीतिक प्रदर्शनको पनि एक अवसर हो । यसपटकको परेडमा विदेशी नेताको उपस्थितिको रेकर्ड तोडिन सक्छ । समाचारका अनुसार यसपटकको परेडमा फिलिपिन्सबाहेक दक्षिणपूर्वी एसियाका सबै देशका शिर्ष नेता उपस्थित हुनेछन् । अन्य क्षेत्रका शीर्ष नेताको पनि उस्तै उपस्थिति हुनेछ । पाहुनाको सूची आफैँमा विश्वासको कूटनीतिको बलियो सूचक हो । 

परेडमा उपस्थित हुनेहरू मात्र होइन, अनुपस्थिति हुनेहरू पनि उत्तिकै उल्लेखनीय छन् । मनिलाको अनुपस्थिति वासिंटनसँगको उसको सम्बन्धले सीमित गरेको हुन सक्छ । दक्षिण चीन सागरमा चिनियाँ नौसेनासँग बारम्बार भइरहेका झडपले पनि चीनसँग फिलिपिन्स चिढिएको छ । त्यस्तै सिंगापुरले प्रधानमन्त्री नभएर आफ्नो उपप्रधानमन्त्री पठाउँदै छ । यस कदममार्फत उसले रणनीतिक रूपमा आफूलाई तटस्थ देखाउन खोजेको हुन सक्छ । बाँकी भियतनाम, मलेसिया, इन्डोनेसिया, कम्बोडिया र म्यानमारको उपस्थितिले बेइजिङलाई राहत दिएको छ । दक्षिण चीन सागरमा विवादको बाबजुद अधिकांश दक्षिणपूर्वी एसियाली राज्यले टकरावभन्दा सहयोगलाई प्राथमिकता दिन्छन् भन्ने दाबी गर्न अवसर दिएको छ । 

धेरैको नजर भ्लादिमिर पुटिनमाथि हुनेछ । रुसी राष्ट्रपति ‘सांघाई को–अपरेसन अर्गनाइजेसन (एससिओ)’को बैठकमा भाग लिएको दुई दिनपछि परेडमा सहभागी हुनेछन् । चीनमा रहँदा पुटिनले सीसँग द्विपक्षीय भेटवार्ता गर्नेछन् । युक्रेन युद्धका कारण विश्व मञ्चमा एक्लिएका पुटिनका लागि बेइजिङ सुरुदेखि नै मित्र रहँदै आएको छ । सीका लागि पुटिनको उपस्थितिले चीन–रुस रणनीतिक विश्वासमाथि जोड दिनेछ । मे महिनामा रुसले आफ्नै दोस्रो विश्वयुद्धको वार्षिकोत्सव परेड आयोजना गरेको थियो । त्यसमा सी सहभागी भएका थिए । त्यसैले परेडमा दुई नेताको उपस्थिति कार्यक्रमको सबैभन्दा उल्लेखनीय दृश्यमध्ये एक हुनेछ । 

परेडको समय पनि विशेष रूपमा उल्लेखनीय छ । वासिंटनले अमेरिका–रुस–युक्रेनबिच त्रिपक्षीय वार्ताको मध्यस्थता गर्ने प्रयास गरिरहेका वेला सी र पुटिनले शान्ति सम्भावना र युद्धपछिको व्यवस्थाबारे छलफल गर्ने अपेक्षा गरिएको छ । तथापि, वार्तामा छलफल भएका विषय सार्वजनिक गरिने सम्भावना न्यून छ । तर, यसले बेइजिङ र मस्कोले तत्काल युद्धकालीन चिन्ताभन्दा बाहिर पनि समन्वय गरिरहेका छन् भन्ने सन्देश दिनेछ । बेइजिङका लागि आफूलाई जिम्मेवार विश्वशक्तिको रूपमा प्रस्तुत गर्ने मौका हो भने मस्कोका लागि यो कूटनीतिक एक्लोपनबाट बाहिर निस्कने बाटो । सी र पुटिन सम्भवत: ‘रणनीतिक अस्पष्टता’को परिचित ढाँचामा अडिग रहनेछन् । 

प्रतिरोध युद्धमा विजयको ८०औँ वार्षिकोत्सवको सम्झनामा सीले गर्ने भाषण परेडको अर्को केन्द्रबिन्दु हुनेछ । दशकौँदेखि दोस्रो विश्वयुद्धको विश्वव्यापी कथ्यले चीनको बलिदानलाई नजरअन्दाज गर्ने गरेको छ । मूलधारका इतिहासकारले दोस्रो विश्वयुद्धमा मुख्यत: अमेरिका र सोभियत संघको योगदानलाई महŒव दिन्छन् । सैन्य परेड सीका लागि यो कथ्य पुन: परिभाषित गर्ने मञ्च हुनेछ । जापानलाई पराजित गर्न र एसियाली भागमा दोस्रो विश्वयुद्धको नतिजालाई आकार दिन चीनले ‘निर्णायक भूमिका’ खेलेको बेइजिङको तर्क छ । अझ परेडमा दिइने सम्बोधनमा सीले व्यापक रूपमा दोस्रो विश्वयुद्धको विरासतलाई भावी विश्व व्यवस्थाका लागि चीनको आकांक्षासँग जोड्न सक्छन् । यस सन्दर्भमा उनले अमेरिकी प्रभुत्वको अन्त्य, बहुध्रुवीयताको कार्यान्वयन र विकासशील राज्यहरूको विश्वमञ्चमा थप प्रतिनिधित्वको माग गर्ने सम्भावना छ । 

यस अर्थमा चीनले सैन्य परेडमार्फत केवल शक्ति प्रदर्शन गर्नेछ भन्ने सोच गलत छ । बेइजिङले अहिले एकीकृत भाष्य प्रस्तुत गरिरहेको छ, जसले भन्छ कि चीन विगतमा एक निर्णायक अभिनेता थियो, वर्तमानमा एक बलियो शक्ति हो र उसले भविष्यलाई आकार दिने आकांक्षा राखिरहेको छ । अर्थात्, सी जिनपिङले चीन इतिहासको न्यायपूर्ण उत्तराधिकारी र भावी विश्व–व्यवस्थाको वास्तुकार दुवै बन्न चाहेको विश्वलाई संकेत गर्दै छन् ।

(युवेन चिनियाँ लेखक हुन्) फरेन पोलिसीबाट