हार्वर्डमाथिको आक्रमण र गिर्दो अमेरिकी साख

‘अमेरिका फर्स्ट’को नीतिका कारण अमेरिका विश्वबाट पछाडि हट्दै गर्दा हार्वर्डसँगको विवादले देशको अन्तर्राष्ट्रिय छविलाई थप कमजोर बनाउन सक्छ

हार्वर्ड विश्वविद्यालयले अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीलाई निष्कासित गर्ने ट्रम्प प्रशासनको प्रयासविरुद्ध मुद्दा हालेको छ । प्रशासनले १० करोड अमेरिकी डलरबराबरको संघीय कोष कटौती गर्ने चेतावनी दिएको छ । यद्यपि, यो आदेश हाललाई रोकिएको भए पनि विश्लेषकले अमेरिकाको विश्व प्रतिष्ठामा पर्ने प्रभावबारे भने गम्भीर चिन्ता व्यक्त गरेका छन् ।

म गत दशकदेखि हार्वर्ड समर स्कुलमा पनि विश्वव्यापीकरणसम्बन्धी विषय पढाउँदै आएको छु, जसमा विशेषतः विकासशील मुलुकका अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थी सहभागी हुन्छन् । उनीहरूले कक्षामा फरक दृष्टिकोण ल्याउँछन्, जसले छलफललाई समृद्ध बनाउँछ र सबै विद्यार्थीको बुझाइलाई गहिरो बनाउँछ । यी विद्यार्थीविना कक्षा शान्त मात्र नभई दृष्टिकोणका हिसाबले पनि कमजोर हुन्छ । ट्रम्पको यो कदमप्रति मेरो चिन्ता केवल अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीका लागि होइन । हार्वर्डसहित अमेरिकी विश्वविद्यालयले दशकौँदेखि अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीलाई स्वागत गर्दै आएका छन् । यी विद्यार्थीको उपस्थितिले प्राज्ञिक, सांस्कृतिक, आर्थिक र कूटनीतिक दृष्टिले पनि अमेरिकाभित्र र बाहिर बहुआयामिक लाभ प्रदान गर्छ ।

पहिलो लाभ लोकतन्त्रको विस्तार हो । अमेरिकाका लागि विश्वविद्यालय केवल आर्थिक इन्जिन मात्र होइनन्, यी देशको लोकतान्त्रिक मूल्यको प्रतिबिम्ब पनि हुन् । हार्वर्ड वा यस्तै अन्य विश्वविद्यालयमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थी विशेषतः ती विद्यार्थी जो उन्नत आर्थिक सहकार्य र विकास संगठन (ओइसिडी) मुलुकबाहिरबाट आएका हुन्छन् । प्रायः विद्यार्थी अध्ययन सकिएपछि आफ्नो देश फर्कन्छन् र राष्ट्रिय राजनीतिमा परिवर्तन ल्याउने स्थितिमा पुगिसकेका हुन्छन् ।

मेरो आफ्नै अनुसन्धानले अधिनायकवादी क्षेत्रका विद्यार्थीले पश्चिमी विश्वविद्यालयमा पढेपछि लोकतान्त्रिक मूल्य अँगाल्ने सम्भावना बढी हुने देखाउँछ । उच्च शिक्षा प्राप्त यी विद्यार्थीमा आर्थिक विकास बढाउने प्रवृत्ति पनि देखिन्छ । यी दीक्षित विद्यार्थीका व्यक्तिगत सम्बन्धले पनि उनीहरूलाई लोकतन्त्र समर्थक अन्तर्राष्ट्रिय सञ्जालसँग जोड्छ । उदाहरणका लागि लाइबेरियाकी पूर्वराष्ट्रपति एलेन जोनसन सर्लिफले हार्वर्ड केनेडी स्कुलमा अध्ययन गरेकी थिइन् । त्यसपछि उनी सन् २००६ देखि २०१८ सम्म आफ्नो देशकी राष्ट्रपति भइन् । अफ्रिकाको पहिलो निर्वाचित महिला राष्ट्रप्रमुखका रूपमा सर्लिफले सन् २०११ मा ‘शान्तिको प्रवर्द्धन र महिला अधिकारका लागि गरिएका अहिंसात्मक प्रयास’बापत नोबेल शान्ति पुरस्कार नै पाइन् । दोस्रो लाभ भनेको सौम्य शक्तिको प्रदर्शन पनि हो । अमेरिकाका उत्कृष्ट विश्वविद्यालय तिनै हुन्, जसले हार्वर्डका दिवंगत राजनीतिक वैज्ञानिक जोसेफ नाईले भनेको ‘सफ्ट पावर’ (सौम्य शक्ति) को महत्वपूर्ण अंगका रूपमा काम गर्छन् । सौम्य शक्तिले अमेरिकाजस्ता पश्चिमा राष्ट्रले विश्वमा गोली र ट्यांकविनै कसरी प्रभाव जमाउँछन् भन्ने जनाउँछ । यो एक किसिमको वैदेशिक सम्बन्धको दृष्टिकोण हो, जसले ‘मन र मुटु जित्दै’ अमेरिकी संस्कृति प्रस्तुत गर्छ ।

हार्वर्ड अमेरिकी उच्च शिक्षाको मात्र नभई सम्पूर्ण अमेरिकाको एक प्रमुख ब्रान्ड (पहिचान) हो । सामान्य रूपमा हेर्दा पनि अमेरिकी विश्वविद्यालयले अन्तर्राष्ट्रिय शैक्षिक सूचकांकमा वर्चस्व जमाएका छन् । उदाहरणका लागि क्युएस वर्ल्ड र्‍यांकिङका शीर्ष २५ मध्ये १० विश्वविद्यालय अमेरिका आधारित छन् । यसले विश्वविद्यालयलाई अमेरिकाका लागि महत्वपूर्ण राजदूतको भूमिकामा राख्छ ।

हार्वर्डले एक सय ४० भन्दा बढी मुलुकका विद्यार्थीलाई आकर्षित गर्ने कारण पनि यही हो । यो विश्वविद्यालय ती विद्यार्थीका लागि चुम्बक बनेको छ, जो विश्वका सर्वोत्तम र प्रतिभावान्सँग प्रतिस्पर्धा गर्दै आफूलाई परीक्षण गर्न चाहन्छन् । तेस्रो लाभ भनेको विश्वविद्यालयले अमेरिकी अर्थतन्त्रलाई पनि उकास्छ । अमेरिकाका शीर्ष विश्वविद्यालयबाट स्नातक भएका धेरै अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थी अमेरिकी श्रम बजारमा योग्य जनशक्तिको अभावको अवस्थामा उद्यमी बन्ने वा एप्पल, गुगल, मेटाजस्ता अग्रपंक्तिमा रहेका कम्पनीमा काम गर्ने गर्छन् ।

अमेरिकाको कार्यकारी वर्गको उच्च तहमा समेत यस्ता नेता छन्, जो कुनै समय अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीका रूपमा अमेरिका आएका थिए । उदाहरणका लागि टेस्लाका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत इलन मस्कले पेन्सिल्भेनिया विश्वविद्यालयमा अध्ययन गरेका थिए र माइक्रोसफ्टका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत सत्य नडेलाले सिकागो विश्वविद्यालयमा अध्ययन गरेका थिए ।

नेसनल फाउन्डेसन फर अमेरिकन पोलिसीका अनुसार अमेरिकामा कम्तीमा एक अर्ब डलर मूल्य भएका करिब २५ प्रतिशत कम्पनीका संस्थापक कुनै समय अमेरिकी विश्वविद्यालयमा अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थी थिए । अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीले प्रायः अमेरिकी विद्यार्थीभन्दा बढी शुल्क तिर्छन्, जसले घरेलु विद्यार्थीका शैक्षिक तथा अन्य कार्यक्रमलाई टेवा दिन्छ र हार्वर्डजस्ता संस्थाको साख उच्च राख्न सहयोग पुर्‍याउँछ । एसोसिएसन अफ इन्टरनेसनल एजुकेटर्सका तथ्यांकअनुसार सन् २०२३–२४ मा अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीले अमेरिकी अर्थतन्त्रमा ४३ अर्ब ८० करोड डलरको योगदान गरेका छन् र तीन लाख ७८ हजारभन्दा बढी रोजगारी सिर्जना गरेका छन् ।

द इकोनोमिस्टका सम्पादक जोन प्रिडो यो मामिला राजनीतिक भएको बताउँछन् । ‘यदि तपाईं ट्रम्प प्रशासनको विरोध गर्नुहुन्छ भने उनीहरू तपाईंलाई तारो बनाउँछन्,’ प्रिडो भन्छन् । हार्वर्डका पूर्वअध्यक्ष लेरी समर्सका अनुसार अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीमाथिको प्रतिबन्ध अमेरिकाको वैश्विक छविका लागि विनाशकारी हुनेछ, किनभने हार्वर्डजस्ता विश्वविद्यालय प्रेरणादायी प्रकाशझैँ अझै चम्की नै रहेका छन् । ‘अमेरिका फर्स्ट’को अलगाववादी नीतिका कारण जब अमेरिका विश्वबाट पछाडि हट्दै छ, हार्वर्डसँगको यो विवादले देशको अन्तर्राष्ट्रिय छविलाई थप कमजोर बनाउने खतरा छ ।

(गिफ्ट युनिभर्सिटी कलेज अफ लन्डन अमेरिकी राजनीति अध्ययन केन्द्रका निर्देशक एवं सहप्राध्यापक हुन्) 
द कन्भर्सेसनबाट