दृष्टिकोण प्रिन्ट संस्करण

युएनले बालबालिकामाथि खेलबाड गर्न बन्द गर्नुपर्छ

युएनले द्वन्द्वग्रस्त क्षेत्रमा बालअधिकार उल्लंघन गर्ने सबै सरकारलाई कलंकको सूचीमा समावेश गर्नुपर्छ

विश्वभर बालबालिका युद्धबाट प्रताडित छन्– ती नियमित रूपले मारिइरहेका छन् । अपांग बनेका छन् । बालसैनिकका रूपमा भर्ती गरिएका वा कुनै दुव्र्यवहारमा परिरहेका छन् । संयुक्त राष्ट्रसंघले सन् २०१९ मा यस्ता गम्भीर उल्लंघनका २५ हजारभन्दा बढी घटनाको उल्लेख गरेको छ ।

युएन महासचिव एन्टोनियो गुटेरेससँग बालबालिकाविरुद्धका गम्भीर उल्लंघनका घटनालाई अन्त्य गर्न जिम्मेवारहरूलाई दबाब दिने शक्तिशाली उपकरणहरू छन् । तर, उनी त्यो अधिकार र शक्ति प्रयोग गर्न असफल मात्र छैनन्, बालबालिकाको जीवनमाथि राजनीति हुन पनि दिइरहेका छन् ।

२० वर्षदेखि युएनको सुरक्षा परिषद्सँग द्वन्द्वग्रस्त क्षेत्रका बालबालिकालाई सुरक्षित गर्ने फ्रेमवर्क छ । युएन महासचिवले हरेक वर्ष हत्या, अंगभंग, बालभर्ती, यौनहिंसा, विद्यालयमा बमबारीलगायतका बालबालिकाविरुद्धका गम्भीर उल्लंघनका घटनाबारे युएनलाई प्रतिवेदन दिनुपर्छ । महासचिवले ती घटनाका लागि जो जिम्मेवार छन् तिनको सूची (लिस्ट अफ सेम) पनि दिनुपर्छ । कलंकको यो सूची गम्भीर उल्लंघनका दोषीलाई जिम्मेवार बनाउन निकै महत्वपूर्ण हुन्छ ।

उद्देश्यपरक भएर प्रयोग गर्दा यो सूची उल्लेखनीय रूपले प्रभावकारी उपकरण भएको पनि छ । सरकारी हुन् वा गैरराज्यपक्ष यी कलंकको सूचीमा पर्नबाट डराउँछन् । सूचीमा परिहाले उप्रान्त उल्लंघन नगर्ने विश्वसनीय पहल लिन अभिप्रेरित हुन्छन् । सन् २००६ मा मैले श्रीलंकामा बालबालिका तथा सशस्त्र द्वन्द्वबारे युएनको विशेष सल्लाहकारका रूपमा काम गरेको थिएँ । त्यहाँ मैले यस्ता दर्जनौँ हृदयविदारक परिवारलाई भेटेँ जसका बालबालिका या त तमिल टाइगर्स वा सरकार समर्थित तमिल (टिएमभिपी) र श्रीलंकाली सैन्यदस्ताले जबर्जस्ती अपहरण गरेर लगेका थिए । सन् २००६ मा टिएमभिपीलाई यो सूचीमा राखेपछि यसले युनिसेफसँग सघन वार्ता गरेर बाल अपहरण अन्त्य गर्ने कार्ययोजनामा हस्ताक्षर ग¥यो, कार्यान्वयन पनि गर्‍यो र सन् २०११ बाट त्यो सूचीबाट हट्यो ।

महासचिवको सूची बालसैन्य भर्नाजस्ता अभ्यासलाई अन्त्य गर्नमा बलियो उपकरण भएको हामीले अनुभूत गरेका छौँ । यो सूचीले थुप्रै द्वन्द्वका पक्षलाई कलंकको दाग लगाइदिएर परिवर्तन हुन बाध्य बनाएको छ । नेपालको माओवादी, फिलिपिन्सको मोरो इस्लामिक लिबरेसन फ्रन्ट र चाँद, युगान्डा गणतन्त्र कंगो र सुडानका सरकारी सेनालाई पनि महासचिवको सूचीले युद्धमा बालबालिका प्रयोग रोक्न बाध्य बनाएको थियो ।

हालैका वर्षमा, सूचीकरणका निर्णयमा राजनीति हाबी भएको छ । त्यसले बालबालिकालाई जोगाउने युएनको क्षमतालाई घटाएको छ । उदाहरणका लागि, युएनका तत्कालीन महासचिव वानकी मुनले यमनमा साउदी नेतृत्वको गठबन्धनलाई सन् २०१६ मा सूचीबाट हटाए । जबकि उक्त गठबन्धनको हवाई आक्रमणबाट त्यसको अघिल्लो वर्ष ४५० जनाभन्दा धेरै बालबालिका मारिएका र अन्य हजारौँ घाइते भएका थिए । साउदीले युएनलाई दिँदै आएको सहयोग बन्द गर्ने धम्की दिएकै कारण उसलाई सूचीबाट हटाइयो । सन् २०१७ मा पुनः महासचिव गुटेरेसले साउदी गठबन्धनलाई यो सूचीमा समावेश गरे । तर, यो गठबन्धनले दुई २२ बालबालिका मारेको अर्काे वर्ष सन् २०२० मा सूचीबाट हटाइदिए । उनले म्यानमारको सैन्यबल तत्मादअलाई पनि बालिबालिकालाई सेनामा भर्ती तथा युद्धमा प्रयोग गर्ने समूहको सूचीबाट हटाएका छन् । जबकि ऊबाट सन् २०१९ र २०२० मा सयौँ उल्लंघन दर्जका भएका थिए ।

यसले मलाई महासचिवको सूचीकरण र सूचीबाट हटाउने निर्णयको प्रणालीगत समीक्षा गर्ने बालअधिकार विज्ञहरूको अन्तर्राष्ट्रिय समूहमा संलग्न हुन उत्प्रेरित गर्‍यो । यसमा हामीले पाएका विसंगति छक्क पार्ने खालका छन् । युएन र महासचिवको सूचीमा सूचीकृत सरकारी वा विद्रोही समूहका उल्लंघनसम्बन्धी दस्तावेजहरूमा कुनै मेल छैन । हामीले थुप्रै उल्लंघनका बाबजुद सूचीमा नपारिएका दर्जनौँ केसहरू पहिचान गरेका छौँ । सूचीकरणका निर्णय संगतिपूर्ण पाइएका छैनन् । सरकारी पक्षलाई उल्लंघनका लागि छुट दिएको पनि पायौँ । एक वर्षको अवधिमा सयजनाभन्दा बढी बालबालिकाको हत्याका लागि जिम्मेवार आठमध्ये छ समूह त अफगानिस्तान, कंगो, इजरायल, नाइजेरिया र यमनका सरकारी वा त्यहाँस्थित विदेशी सैन्यबलको हात थियो । जसलाई कुनै पनि सूचीमा राखिएको थिएन । 

युद्ध क्षेत्रमा बालबालिकाको संरक्षणको विषय राजनीतिबाट मुक्त हुनुपर्छ । बालबालिकाको हित सर्वाेपरि हुनुपर्छ । महासचिव गुटेरेसले हामीले पहिचान गरेका यी विषयलाई सम्बोधन गर्नु आवश्यक छ । उनले विश्वसनीय, सटिक र प्रमाणमा आधारित रहेर आगामी वर्षको सूची प्रस्तुत गर्नुपर्छ । युएनले राजनीतिक प्रभाव होइन, द्वन्द्वरत पक्षलाई तिनको कार्य हेरेर व्यवहार गर्नुपर्छ । महासचिवको सूचीलाई युद्धमा बालबालिकाविरुद्धका गम्भीर उल्लंघन रोक्ने सशक्त उपकरणका रूपमा पुनस्र्थापित गर्ने यो नै एक मात्र उपाय हो । 

(रक युएनका बालबालिका तथा सशस्त्र द्वन्द्वका लागि पूर्वविशेष दूत हुन् ।)
अलजजिराबाट