केन्द्रीय सत्ता राजनीतिका लागि निर्णायक थलो मधेसको निर्वाचन परिणाम सबै राजनीतिक शक्तिका लागि महत्वपूर्ण
मधेस प्रदेशमा मधेसका दलहरू नै पछाडि परेका छन् । प्रदेशमा जनाधार धेरै रहेको भनिएका जसपा र लोसपा निर्वाचन परिणाममा ठूला दलभन्दा पछाडि छन् । मंगलबार मध्यरातिसम्म नतिजा आएका मधेसका २० स्थानीय तहमध्ये जसपाले तीन स्थानको प्रमुखमा मात्रै जित हात पारेको छ । लोसपाले त अहिलेसम्म प्रमुखमा खातासमेत खोल्न सकेको छैन । बाँकी १७ स्थानीय तहमध्ये कांग्रेसले आठ, एमालेले ६ र माओवादीले तीन स्थानमा प्रमुख जितेका छन् ।
आठ जिल्लाका एक सय ३६ पालिकामा अहिलेसम्मको मतगणनामा पनि कांग्रेस, एमाले र माओवादीकै अग्रता छ । कांग्रेसले ३६, एमालेले २१ र माओवादीले पाँच ठाउँमा प्रमुख पदमा अग्रता लिइरहेका छन् । मधेसमा बलियो मानिएको जसपाले २५ र लोसपाले १० ठाउँमा प्रमुख पदमा अग्रता लिइरहेका छन् ।
थोरै जिल्ला रहेको मधेस केन्द्रीय सत्ता राजनीतिका लागि निर्णायक थलो हुने भएकाले सबै राजनीतिक शक्तिका लागि स्थानीय निर्वाचन आउने यहाँको परिणाम महत्वपूर्ण छ । मधेसमा एक महानगर (वीरगन्ज), तीन उपमहानगर (जनकपुर, कैलया, जितपुर–सिमरा), ७३ नगरपालिका र ५९ गाउँपालिका छन् । एक महानगर, तीन उपमहानगरमा गठबन्धनबीच केन्द्रबाटै तालमेल भएको छ । वीरगन्जमा एमाले र लोसपाबीच पनि तालमेल छ ।
मंगलबार रातिसम्मको मतपरिणामअनुसार मधेसका आठ जिल्लामध्ये कांग्रेस आठवटा पालिका प्रमुख र नौवटा उपप्रमुखमा विजयी भइसकेको छ । एमालेले ६ पालिका प्रमुख र चारवटा उपप्रमुखमा जित निकालेको भने माओवादीले तीनवटा पालिका प्रमुख र तीनवटा उपप्रमुख पद जितेको छ । जसपाले दुईवटा पालिका प्रमुख र दुईवटा उपप्रमुख जितेको छ । अन्य दलले अहिलेसम्म खाता खोलेका छैनन् ।
उपप्रमुखतर्फ कांग्रेसले ३६ वटा पालिकामा अग्रता लिइरहेको छ । त्यस्तै, एमालेले १८, माओवादीले चार, जसपाले २५, लोसपाले नौ ठाउँमा अग्रता लिइरहेका छन् ।
लोसपा नेता तथा संघीय सांसद लक्ष्मणलाल कर्णले स्वतन्त्र र निष्पक्ष चुनाव नभएको र आफ्नो पार्टी नयाँ पनि रहेकाले ठूलो जित हासिल गर्न नसकेको बताए । मधेसको राजनीति गठबन्धनको मारमा परेको र परिणाम जस्तो आए पनि स्वीकार गर्ने उनको भनाइ छ ।
‘स्वतन्त्र र निष्पक्ष चुनाव भएन, आचारसंहिता पालना भएन । आयोगले प्रभावकारी अनुगमन गरेको छैन । सरकारले शक्ति दुरुपयोग गरेको छ । यस्तो विकृतिको मार मधेसमा पनि पर्यो,’ उनले भने, ‘हाम्रो पार्टी नयाँ बनेको हो । संगठन निर्माणको क्रममै हुँदा चुनावमा जानुपर्यो । त्यसकारण सोचेजस्तो राम्रो गर्न सकेनौँ । तैपनि ठिकै परिणाम आइरहेको छ ।’
जसपा नेता तथा संघीय सांसद प्रमोद साहले मधेसमा ठूला दलहरूको प्रभाव सामान्य रूपमा लिए । विगतको तुलनामा जसपाले मधेसमा सिट बढाउने उनको दाबी छ । ‘अहिले सरकारमुखी नतिजा आइरहेको छ । विगतमा पनि यस्तै हुन्थ्यो । अहिले पनि कांग्रेसले राम्रो गरिरहेको छ । त्यस्तै, ठूला पार्टीहरूले विगतदेखि नै आधिपत्य जमाएर बसेका छन् । जनता पनि ठूला पार्टीतिरै जोडिएका छन् । त्यसकारण उनीहरूले राम्रो भोट ल्याउँछन्,’ साहले भने, ‘गठबन्धन प्रभावकारी नभएको नतिजा हामीले मधेसमा व्यहोरिरहेका छौँ । गठबन्धनले राम्रोसँग काम गरेको भए नतिजा राम्रो आइहाल्थ्यो नि ! मधेसमा कांग्रेसले सबैभन्दा राम्रो गरिरहेको छ । तर, त्यही अनुपातमा अरूको छैन ।’
राजनीति विभाजित भएपछि ठूला दललाई फाइदा हुने विश्लेषक तुलानारायण साह बताउँछन् । पहाडमा कम्युनिस्टहरू विभाजन हुँदाको र मधेसमा त्यहाँ केन्द्रित दलहरू विभाजन हुँदा कांग्रेसलाई फाइदा भएको उनको विश्लेषण छ । गत निर्वाचनमा जस्तै यसपालि पनि मधेसमा ठूला दललाई फाइदा भएको उनले बताए ।
‘राजनीति जति विभाजित हुन्छ, ठूला दललाई त्यति नै फाइदा हुन्छ । पहाडमा विशेषगरी एमाले र माओवादी कांग्रेसका प्रतिस्पर्धी हुन् । मधेसमा एमाले, माओवादीसँगै जसपा र लोसपा पनि उसको प्रतिस्पर्धी हुन् । अरू दलहरू विभाजन भएको हुनाले पहाड र मधेसमा कांग्रेसले फाइदा लिइरहेको छ,’ उनले भने, ‘राजनीति पहिलादेखि नै विभाजित छ । समाज पनि राजनीतिक रूपमा विभाजित छ । चुनावी राजनीति पनि त्यसैअनुसार अघि बढेको छ । नयाँ पार्टीहरूको ‘स्पेस’ छैन । तैपनि मधेसकेन्द्रित दल भनेका जसपा र लोसपा नै हुन्, उनीहरूले केही मत ल्याइरहेकै छन् ।’
राष्ट्रिय ६ पार्टीबाहेक मधेसका आठ जिल्लामा स्थानीय निर्वाचनका लागि २० देखि ३० दल दर्ता भएका छन् । आयोगका अनुसार सप्तरी २८, सिराहा २६, धनुषा २६, महोत्तरी २०, सर्लाही २९, रौतहट ३०, बारा २९ र पर्सामा २७ दल दर्ता छन् । यद्यपि, सबैले उम्मेदवारी दिएका छैनन् ।
निर्वाचन आयोगका अनुसार मधेसमा विभिन्न पदका लागि ४० हजार नौ सय २४ जनाको उम्मेदवारी थियो । मधेसमा नगरपालिकाको मेयरमा एक हजार चार सय २०, उपमेयरमा ६ सय ८४, गाउँपालिकाका अध्यक्षमा आठ सय ९३, उपाध्यक्ष चार सय ७९, वडाध्यक्ष नौ हजार चार सय २०, सदस्य १४ हजार तीन सय ४९, महिला सदस्य सात हजार आठ र दलित महिला सदस्यमा ६ हजार ६ सय ७१ जनाको उम्मेदवारी छ । नौ महिला सदस्य निर्विरोध भएका थिए ।
अन्य प्रदेशमा भन्दा मधेस प्रदेशमा झन्डै दोब्बर उम्मेदवारी थियो । प्रदेश १ मा २१ हजार पाँच सय २२, बागमतीमा २२ हजार ६ सय ६५, गण्डकीमा १२ हजार नौ, लुम्बिनीमा २२ हजार चार सय २६, कर्णालीमा १२ हजार पाँच सय ९६ र सुदूरपश्चिममा १२ हजार आठ सय ६८ जनाको उम्मेदवारी थियो ।
मधेस प्रदेशमा धेरै उम्मेदवारी पर्नुमा धेरै ठाउँमा पाँचदलीय गठबन्धनबीच तालमेल नहुनु, एमाले, कांग्रेस र माओवादीबाहेक जसपा र लोसपाले पनि सबैजसो पदमा उम्मेदवारी दिनु, ठूलो संख्यामा स्वतन्त्र उम्मेदवारी पर्नु र चुनाव लड्नका लागि जिल्ला तहमा धेरै दल दर्ता हुनु मुख्य कारण हुन् ।
संघीय र प्रदेश चुनावलाई केन्द्रमा राखेर दलहरूले मधेसमा स्थानीय निर्वाचनमा ध्यान दिएका थिए । ७७ जिल्लामा एक सय ६५ संघीय संसद्का सिट छन्, जब कि मधेसका आठ जिल्लामा मात्रै ३२ सिट छन् । सप्तरी, सिराहा, धनुषा, महोेत्तरी, सर्लाही, रौतहट, बारा र पर्सामा संघमा चार–चार र प्रदेशमा आठ–आठ सिट छन् । मधेसका आठ जिल्लामा रहेका ३२ संघीय र ६४ प्रादेशिक निर्वाचन क्षेत्र केन्द्रीय र प्रदेश सरकार निर्माणका लागि महत्वपूर्ण अंक हो ।
०७४ को स्थानीय तह निर्वाचनमा मधेस प्रदेशमा कांग्रेस ४० वटा पालिकामा प्रमुखमा विजयी भएको थियो । एमाले १८, माओवादी २१, जसपा (तत्कालीन संघीय समाजवादी फोरम) २६, लोसपा (तत्कालीन राष्ट्रिय जनता पार्टी) २५ ठाउँमा विजयी भएका थिए । त्यस्तै, उपप्रमुखतर्फ ०७४ मा कांग्रेसले ३५ वटा पालिकामा जित हासिल गरेको थियो भने एमालेले १९, माओवादीले २४, तत्कालीन संघीय समाजवादी फोरमले २५, तत्कालीन राष्ट्रिय जनता पार्टीले ३० ठाउँमा जितेका थिए ।
नयाँ पार्टीहरूको स्पेस छैन : तुलानारायण साह, विश्लेषक
राजनीति जति विभाजित हुन्छ, ठूला दललाई त्यति नै फाइदा हुन्छ । पहाडमा विशेषगरी एमाले र माओवादी कांग्रेसका प्रतिस्पर्धी हुन् । मधेसमा एमाले, माओवादीसँगै जसपा र लोसपा पनि उसको प्रतिस्पर्धी हुन् । अरू दलहरू विभाजन भएको हुनाले पहाड र मधेसमा कांग्रेसले फाइदा लिइरहेको छ ।
राजनीति पहिलादेखि नै विभाजित छ । समाज पनि राजनीतिक रूपमा विभाजित छ । चुनावी राजनीति पनि त्यसैअनुसार अघि बढेको छ । नयाँ पार्टीहरूको ‘स्पेस’ छैन । तैपनि मधेसकेन्द्रित दल भनेका जसपा र लोसपा नै हुन्, उनीहरूले केही मत ल्याइरहेकै छन् ।
पुरानो सिट गुमाउँदै नयाँ ठाउँमा जित्दै जसपा
मंगलबार मध्यरातिसम्मको नतिजाअनुसार जसपाले ०७४ मा जितेका चार स्थानीय तहको नेतृत्व गुमाएको छ । तर, नयाँ ठाउँमा भने जित निकालेको छ । जसपाले अहिलेसम्म बाराको करैयामाई गाउँपालिका, धनुषाको जनकनन्दिनी गाउँपालिका र सिराहाको नवराजपुर गाउँपालिकामा जित निकालेको छ । यी तीनवटै पालिकामा ०७४ मा कांग्रेसले जितेको थियो ।
नौ पालिकामा यसकारण भएको छैन मतगणना
मधेस प्रदेशका नौ पालिकामा मतगणना सुरु नै हुन सकेको छैन । यी पालिकाका केही केन्द्रमा ३० वैशाखमा मतदान रद्द भएकाले मतगणना रोकिएको हो । जसमा रौतहटका मात्रै ६ पालिका छन् । रौतहटका गढीमाई नगरपालिका, देवाही गोनाई नगरपालिका, फतुवा विजयपुर नगरपालिका, गरुडा नगरपालिका, बैधीमाई गाउँपालिका र यमुनामाई गाउँपालिकाका गरी २० मतदान केन्द्रमा निर्वाचन रद्द भएको थियो । विभिन्न दलका कार्यकर्ताबीच झडप र मतपेटिका नै तोडफोड भएपछि निर्वाचन रोकिएको थियो । ती केन्द्रमा बुधबार पुनः निर्वाचन हुँदै छ ।
मतगणना हुन नसकेका अन्य तहमा सिराहाको गोलबजार नगरपालिका, बाराको पचरौता नगरपालिका र सर्लाहीको बरहथवा नगरपालिका छन् । ३० वैशाखमा गोलबजारको वडा नं. ११ स्थित बल्कवा मतदानस्थलको क, ख, ग र घ केन्द्रमा दलीय विवाद तथा हावाहुरीका कारण मतदान नै रोक्नुपरेको थियो । यी केन्द्रमा मंगलबार पुनः मतदान भइसकेको छ र बुधबारबाट मत गन्ने तयारी छ । पचरौता नगरपालिकाको वडा नं. २ स्थित श्रीनगर बैरिया मतदानस्थलको श्रीनगर प्रावि र बरगाछी केन्द्र तथा वडा नं. ४ को बेलडाँडीस्थित नेपाल राष्ट्रिय प्रावि क र ख केन्द्रमा मतदान रद्द भएको थियो । यी ठाउँमा बुथ कब्जा गरेर मत हाल्ने प्रयास भएपछि मतदान रोकिएको थियो । बुधबार पुनः निर्वाचन हुँदै छ । त्यस्तै, बरहथवा नगरपालिका वडा नं. १७ को आधारभूत विद्यालय परोरिया मतदानस्थलका दुई केन्द्रमा जसपा र अन्य दलबीच विवाद हुँदा मतदान रद्द भएको थियो । यहाँ मंगलबार पुनः मतदान भएपछि बुधबारदेखि मतगणनाको तयारी भएको छ ।
जसपा र लोसपाले ०७४ मा जितेका चार–चार स्थानीय तह यसपटक गुमाए
‘मधेसका शक्ति’ भनिएका जसपा (तत्कालीन संघीय समाजवादी फोरम) र लोसपा (तत्कालीन राष्ट्रिय पार्टी नेपाल) ले ०७४ मा जितेका स्थानीय तहको नेतृत्व पनि यसपटक गुमाइरहेका छन् । मंगलबार मध्यरातिसम्म नतिजा आएका मधेसका २० स्थानीय तहमध्ये जसपाले तीन स्थानमा मात्रै जित हात पारेको छ । लोसपाले त अहिलेसम्म खातासमेत खोल्न सकेको छैन । बाँकी १७ स्थानीय तहमध्ये कांग्रेसले आठ, एमालेले ६ र माओवादीले तीन स्थानमा प्रमुख जितेको छ ।
०७४ मा संघीय समाजवादी फोरमले जितेका सप्तरीको तिरहुत गाउँपालिका र धनुषाको लक्ष्मीनियाँ गाउँपालिका यसपटक कांग्रेसले लगेको छ । त्यस्तै, यसअघि राष्ट्रिय जनता पार्टीको नेतृत्व रहेका सर्लाहीका कौडेना गाउँपालिका र ब्रह्मपुरी गाउँपालिका पनि कांग्रेसले जितेको छ ।
त्यस्तै, एमालेले जितेका ६ मध्ये तीन स्थानीय तहमा पनि अघिल्लोपटक मधेसी दलहरूको नेतृत्व थियो । ०७४ मा संघीय समाजवादी फोरमले जितेका सिराहाका भगवानपुर गाउँपालिका र विष्णुपुर गाउँपालिका तथा राष्ट्रिय जनता पार्टीले जितेको बाराको परवानीपुर गाउँपालिकामा यसपटक एमालेले झन्डा गाडेको छ । ०७४ मा राष्ट्रिय जनता पार्टीले जितेको सर्लाहीको बलरा नगरपालिका यसपटक माओवादीको पोल्टामा गएको छ ।
यसबाहेक कांग्रेसले सप्तरीको सप्तकोसी नगरपालिका र अग्निसाइर कृष्णसवरन गाउँपालिका, धनुषाको धनौजी गाउँपालिका तथा सर्लाहीका हरिपुर नगरपालिका र धनकौल गाउँपालिका पनि जितेको छ । तीमध्ये दुईवटा ०७४ को निर्वाचनमा एमालेले जितेको थियो ।
०७४ मा कांग्रेसले जितेका धनुषाको औरही गाउँपालिका र सप्तरीको अग्निसाइर कृष्णसवरन गाउँपालिका तथा माओवादीले जितेको धनुषाका विदेह नगरपालिकामा पनि यसपटक एमालेले जित निकालेको छ । त्यस्तै, ०७४ मा कांग्रेसले नेतृत्व गरेका सर्लाहीको रामनगर गाउँपालिका र रौतहटको दुर्गाभगवती गाउँपालिकामा यसपटक माओवादीले जितेको छ ।