दर्शकले थिएटर पुगेर नाटक नहेरेको निकै भइसक्यो । गत फागुनयता थिएटर पूर्ण रूपमा बन्द छन् । केही कलाकार मात्र थिएटर पुगिरहेका छन् । यसबीचमा सडक नाटकमा पनि केही काम भएका छन् । तर, थिएटरै पुगेर अभिनयको परख गर्न दर्शकले पाएका छैनन् । कलाकारले पनि आफूलाई थिएटरको स्टेजमा उभ्याउन नपाएको निकै समय भइसक्यो ।
अभिनय गर्न नपाउनुको छटपटीको कुनै सीमा नभएको सर्वनाम थिएटरका कलाकार कृष्ण खड्काको अनुभूति छ । भर्खरै काठमाडौं फिरेका उनी फेरि घर सिन्धुली फर्कने योजनामा छन् । ‘गाउँ गएर बाख्रापालन पनि गरौँ कि सोचिरहेको छु,’ भन्छन्, ‘फेरि नाटकलाई पनि कसरी सँगै लिएर जाने भन्ने तनाव अर्को छ ।’
नाम चलेका नाटक हप्तौँ प्रदर्शन हुन थालेका थिए । तर, कोरोना भाइरसले थिएटरलाई थला पारिदिएको छ ।
प्रायः थिएटर कलाकार अहिले योजनाविहीनजस्ता छन् । के गर्ने, कसरी अगाडि बढ्ने, द्विविधामा छन् । थिएटर सुचारु गरिहाल्ने सम्भावना पनि छैन । दर्शकविना सम्भव पनि छैन । दर्शक नहुनु भनेको अभिनय गर्ने जाँगर मरेर जानु हो भन्छिन्, हाल नवलपरासीमा रहेकी कलाकार केनिपा सिंह पहारी । भर्खरै उनले एक म्युजिक भिडियो पनि गरिन्, अभिनेता दयाहाङ राईसँग । सबै सुटिङ मण्डला थिएटरमा गरिएको थियो । ‘म्युजिक भिडियोका लागि मण्डला थिएटर गएपछि नाटक गर्न मन लाग्यो । तर, कसरी गर्ने भन्ने नै अन्योलग्रस्त छ,’ उनी भन्छिन्, ‘थिएटर कत्ति मिस हुन्छ । तर, अब काम सुरु गर्ने योजना बने पनि कसरी गर्ने भन्ने विषय नै जटिल बनेको छ ।’ पहारी र साथीहरू मिलेर सिनामंगलस्थित पुरानो घर थिएटर सञ्चालन गर्ने योजनामा थिए । लकडाउन नभएको भए गत वैशाखमै थिएटर सुचारु हुन्थ्यो । तर, अबचाहिँ जसरी पनि अगाडि बढ्ने योजनामा छिन्, पहारी ।
...
सिनेमाको फाट्टफुट्ट सुटिङ सुरु भइसकेको छ । अन्य क्षेत्र पनि आफ्नो हिसाबले चलायमान हुन थालेका छन् । केही न केही हिसाबमा सबै क्षेत्र सुचारु भइसकेको छ । तर, थिएटरचाहिँ अहिलेसम्म अन्योलमा देखिन्छ । कसरी चलाउने, के गरी चलाउने उचित निर्णय लिन सकिरहेका छैनन्, नाट्यकर्मीहरू । थिएटर भिलेजले लकडाउनको साढे दुई महिना भर्अुअल क्लास ग-यो । अहिले त्यो पनि बन्द छ ।
यही भदौमा नाटक मञ्चन गर्ने योजना पनि थियो । त्यो पनि अब तिहारपछि मात्र मञ्चन हुने थिएटर भिलेजका विमल सुवेदी बताउँछन् । ‘अहिले यही नै गर्ने भनेर योजना बनिसकेको छैन । थिएटर थोरै दर्शकका बीच चलाउने सोच पनि छ,’ सुवेदी भन्छन्, ‘यस्तो अवस्थामा केही न केही त गर्नैपर्छ भन्ने सोच छ । केही गर्नैपर्ने अवस्था पनि आइलागेको छ । नत्र यत्रो महिना भयो, अझै पनि चुपचाप कसरी रहन सकिन्छ र !’ महामारी सुरु हुनुअघि पनि थिएटरको अवस्था खासै राम्रो नभएकाले पनि पहिलादेखि नै चुनौतीहरूको सामना गर्नुपरेको र अहिले झनै खराब अवस्था आएको सुवेदी बताउँछन् ।
...
अहिलेको परिस्थितिलाई मध्यनजर गर्दैै सबै थिएटर मिलेर सांगठनिक रूपमा काम गर्ने योजना बनाएको शिल्पी थिएटरका घिमिरे युवराज बताउँछन् । पहिलो चरणमा वर्कसपमा सबै सहभागी हुने उनले बताए । ‘यसमा हामी एकेडेमीलाई पनि जोड्न खोजिरहेका छौँ । एकेडेमीलाई सरिक गराएर जाँदा अझै राम्रो होला कि भन्ने हाम्रो आकलन छ,’ उनी भन्छन्, ‘वर्कसप सकाएपछि आउटडोर पर्फर्मेन्स गर्ने । ग्रुप–ग्रुप मिलेर गर्ने । त्यसपछि थिएटरमै पनि आधा दर्शक राखेर नाटक मञ्चन गर्ने योजना बनाइरहेका छौँ ।’
प्रायः कलाकार अहिले उपत्यकाबाहिर छन् । सबै घर गएका छन् । सवारीसाधन त्यति चलिरहेको छैन । यसबीचमा थिएटरहरू आर्थिक समस्याबाट गुज्रिएका छन् । नाटक र अन्य विविध कार्यक्रमको हलभाडाले चलायमान हुने थिएटरको आर्थिक अवस्था नाजुक छ । आम्दानी ठप्प छ । यो थिएटरका लागि गम्भीर संकट बनिदिएको नाट्यकर्मी युवराज बताउँछन् ।
तत्काल नाटक गर्ने अवस्था न्यून रहेको बताउँछन्, सर्वनाम थिएटरका राज शाह । अहिले नाटक गर्न एकदमै गाह्रो अवस्था रहेको उनको बुझाइ छ । ‘नाटकै गर्दा पनि धेरै कलाकार काठमाडौंबाहिर गएका छन् । उनीहरूलाई आउन गाह्रो छ । त्यो भएर पनि नाटक गरिहाल्ने सम्भावना न्यून देख्छु,’ शाह भन्छन्, ‘तर, केही न केही त गर्नैपर्ने अवस्था छ । नत्र नेपाली रंगमञ्च अझै थला पर्नेछ ।’
कला, साहित्यको क्षेत्रमा सबैभन्दा बढी समस्यामा परेको यही क्षेत्र नै हो । अन्य साहित्य, फाइन आर्टस् साहित्यकार, कलाकारको एकल प्रयासमा हुने गर्छ । तर, नाटक त समूहमा काम गर्नुपर्छ । त्यसैले पनि अहिले थिएटर समस्या परेको रंंगकर्मी केदार श्रेष्ठ बताउँछन् । साथै, सामाजिक दूरी कायम गर्नुपर्ने अवस्था पनि छ । ‘अहिले हामी एकेडेमीसँग सहकार्य गर्ने प्रयास गरिरहेका छौँ । केही समयअघि ध्यानाकर्षण पत्र पनि बुझाएका थियौँ,’ एकेडेमीले सहकार्य गर्ने विषयमा शंका प्रकट गर्दै श्रेष्ठ भन्छन्, ‘सरकारले ख्याल गरिदिनुपर्छ । नत्र नेपाली रंगमञ्च उठ्न सक्ने सम्भावना कम छ।’
लकडाउनअघिसम्म नेपाली रंगमञ्चले गति समातिसकेको थियो । नाटक हेर्न हलमा दर्शकको भीड लाग्न थालिसकेको थियो । नाम चलेका नाटक हप्तौँ प्रदर्शन हुन थालेका थिए । तर, कोरोना भाइरसले थिएटरलाई थला पारिदिएको छ । अझै केही समय यस्तै अवस्था कायम रहे थिएटरका दर्जनौँ कलाकारको पेसा नै संकटमा पर्ने निश्चित छ ।